پاسخ به سؤالاتی پیرامون نظر مرجع عالیقدر درباره اطلاق آیه لااکراه فی الدین

بسمه تعالی

در پی تماس های مکرر مؤمنین و نیز ارسال سؤال های زیادی در مورد پیام اخیر مرجع عالیقدر آقای اسدالله بیات زنجانی که در آن از عبارت اطلاق آیه لااکراه فی الدین استفاده شده بود، ایشان به صورت مفصل به این سؤالات پاسخ دادند که متن آن به شرح زیر در اختیار علاقمندان قرار می گیرد:

باسلام و تحیّت؛ بدون تردید همانطور که اصل پذیرفتن دین با اکراه منافات دارد، انجام فروع دین مانند نماز خواندن، روزه گرفتن، حج رفتن و مانند اینها نیز اکراه‌بردار نیست، چرا که انجام دادن هر کدام از آنها ثواب دارد و طبعا ترک هرکدام از آنها از روی عمد و اختیار نیز دارای عقاب خواهد بود. اهل فنّ می‌دانند که ثواب و عقاب دائر مدار اختیار و آزادی است.
بر اساس همین تحلیل فنی و علمی است که می‌گوییم “لا اکراه فی الدین” اطلاق دارد.

“لا اکراه فی الدین” یا جمله خبریه است یا جمله انشائیه.

اگر خبریه باشد، دلالت بر این دارد که در جوهره‌ی دین و مسائل مربوط به آن چیزی چون اکراه واقعیت و حقیقت ندارد و چون جمله خبریه در مقام بیان یک حقیقت اعتقادی است و از قول خداوند عالم به صورت عام اکراه در دین را نفی می کند، به‌روشنی به دست می‌آید که مقوله دین و مقوله اکراه دو مقوله متضاد است. و چون “فی الدین” با الف و لام آمده است علی‌الظاهر آن الف و لام اشاره به عهد خارجی است، یعنی دینی که از طرف خداوند عالم و به‌واسطه نبی خاتم به مردم ابلاغ شده در اصل با اکراه همراه نیست. بله، پس از پذیرفتن اصل دین، پذیرفتن لوازم آن واجب است، ولی وجوب در اینجا به معنی جبر و اکراه نیست، بلکه مثل واجب بودن نماز است؛ آیا در عالم کسی می تواند ادعا کند که خواندن نماز برای نمازگزاران از روی جبر و اکراه صورت می‌گیرد؟ بنابراین وجوب در اینجا در برابر بقیه احکام (استحباب، کراهت، حرمت و اباحه) است و به معنای مورد مؤاخذه و سؤال قرار گرفتن است، نه به معنی اکراه و اجبار.
اما اگر “لا اکراه فی الدین” خبریه نباشد بلکه انشائیه باشد، در آن صورت به معنای لا تٌکره فی الدین خواهد بود و نتیجه این خواهد شد که مردم حق ندارند دین و مسائل دینی را از راه اکراه و اجبار به دیگران تحمیل کنند.
به عبارت روشن‌تر در مقوله دین، ایقان، اطمینان و اعتقادِ صحیح اکراه و اجبار راهی ندارد.
در پایان از کسانی که درباره این نوع مطالب اظهار نظر می‌کنند تقاضا می‌کنم لااقل به مضمون آیه ۴۵ سوره ق توجه کنند: “نحن اعلم بما یقولون و ما انت علیهم بجبار…” همانطور که این آیه اطلاق دارد، “لا اکراه فی الدین” نیز اطلاق دارد.