وصی و شرایط آن‏

مسئلۀ ۳۳۵۳ :    وصی باید عاقل، امین و مورد اطمینان باشد و در صورتی که موصی مسلمان باشد، وصی هم باید مسلمان باشد چه عمل به وصیت موجب استیلا به ورثه بشود، چه نشود؛ ولی اگر موصی کافر است لازم نیست وصی مسلمان باشد و در صورتی که به‌طور منفرد و مستقل می‏خواهد کسی را وصی کند، احتیاط واجب آنست که بالغ باشد. بنابراین اگر موصی بالغ و غیر بالغ را با هم وصی خود قرار دهد، صحیح است، در این صورت بالغ مستقلّا به وصیت عمل می‏کند و پس از بلوغ صغیر، با هم به وصیت عمل می‏کنند. اگر صغیر قبل از بلوغ بمیرد یا دیوانه شود، وصی بالغ مانند گذشته به‌طور مستقل و انفرادی عمل به وصیت را ادامه می‏دهد.
مسئلۀ ۳۳۵۴ :    اگر کسی چند نفر را برای خود وصی قرار دهد در صورتی که موصی اجازه داده باشد اوصیاء هر کدام مستقلاً به وصیت عمل کنند، آنها می‏توانند آن کار را انجام دهند و لازم نیست برای کار خود از دیگری اجازه بگیرند، ولی اگر اجازه نداده باشد- چه تصریح کرده باشد همگی با هم عمل کنند یا نکرده باشد- واجب است با نظر یکدیگر عمل به وصیت کنند، اگر حاضر نشوند با هم عمل به وصیت کنند و در تشخیص مصالح با هم اختلاف داشته باشند و اگر تأخیر در عمل و مهلت دادن باعث می‏شود عمل به وصیت به تأخیر بیفتد و معطّل بماند، حاکم شرع جامع شرایط آنان را وادار می‏کند هماهنگ باشند و از اختلافات دست بردارند و اگر اطاعت نکنند و از اختلافات دست برندارند، به جای آنها افراد دیگری را معین می‏کند و اگر یکی عامل اختلاف بوده، به جای او کس دیگری را معین می‏کند.
مسئلۀ ۳۳۵۵ :    اگر انسان بفهمد کسی او را وصی خود قرار داده است، اگر ناتوانی و نارضایتی خود را به موصی اطلاع داده باشد، لازم نیست به وصیت عمل کند و اگر اطلاع نداده، واجب است به وصیت عمل کند و اگر وصی قبل از مرگ موصی متوجّه نشود او را وصی قرار داده است یا فهمیده ولی عدم رضایت خود را به اطلاع او نرسانیده باشد، واجب است به وصیت عمل کند و همچنین اگر وصی موقعی متوجّه شود که مریض به علت شدت بیماری نمی‏تواند به کس دیگری وصیت کند واجب است وصیت را قبول کند.
مسئلۀ ۳۳۵۶ :    اگر پس از مرگ موصی، وصی مجنون شود، وصایتش باطل می‏شود و اگر پس از مدّتی خوب شود، وصایتش برنمی‏گردد و اگر بخواهد به وصایت خود ادامه دهد، احتیاج به نصب جدید از طرف حاکم شرع جامع شرایط دارد.
مسئلۀ ۳۳۵۷ :    اگر خیانت وصی معلوم شود، حاکم شرع حق دارد او را عزل کرده و دیگری را به جای او نصب کند یا اگر صلاح بداند، فرد امینی را در کنار او قرار دهد و اگر عجز و ناتوانی او از انجام وصیت ظاهر شود کسی را در کنارش قرار می‏دهد که در انجام وصیت کمکش کند.
مسئلۀ ۳۳۵۸ :    وصی امین است و آنچه در دست او قرار می‏گیرد- اگر بدون کوتاهی کردن و زیاده‎روی، گرچه به سبب مخالفت با وصیت باشد- از بین برود، ضامن نیست، بنابراین اگر به علت کوتاهی یا زیاده‎روی از بین برود و یا اتلاف کند ضامن است.
مسئلۀ ۳۳۵۹ :    وصی حق ندارد برای انجام کارهایی که موصی معین کرده خود او انجام دهد، کس دیگری را به جای خود تعیین کند و خود کناره‎گیری کند مگر اینکه بداند، مقصود میت صرفاً انجام وصیت بوده و روی شخص خاصی نظر نداشته است، در این صورت می‏تواند دیگری را معین کند و خودش کنار برود.
مسئلۀ ۳۳۶۰ :    اگر کسی دو نفر را وصی قرار دهد که آن دو نفر مشترکاً عمل کنند، چنانچه یکی از آنها بمیرد یا دیوانه و یا کافر گردد، حاکم شرع جامع شرایط دیگری را به جای او تعیین می‏کند و اگر هر دو بمیرند یا دیوانه شوند و یا کافر گردند، حاکم شرع واجد شرایط جای هر دو نفر کسان دیگری را معین می‏کند.
مسئلۀ ۳۳۶۱ :    کسی که سرپرست اولاد صغیر میت شده و موصی برای او اجرتی تعیین نکرده باشد- چه قیم غنی باشد یا فقیر- می‏تواند از دارایی صغیر برای خدمات و کارهایی که انجام می‏دهد، مزد مناسب بردارد، هرچند در صورت غنی بودن، برداشتن مزد خلاف احتیاط است.
مسئلۀ ۳۳۶۲ :    وصی در ارتباط با اجرت کارهایی که انجام می‏دهد، چند حالت ممکن است داشته باشد:
1- مورد وصیت از قبیل معاملات و داد و ستد باشد، در این صورت اگر موصی برای وصی اجرت تعیین نکند و خواسته باشد که وصی به‌طور رایگان آن‎را انجام بدهد، در این صورت واجب است، وصی عمل به وصیت کند و حق ندارد چیزی به عنوان مزد و اجرت از مال میت بردارد و همچنین اگر ظاهر وصیت، عمل به آن به‌طور رایگان باشد، اخذ اجرت جایز نیست و اگر موصی برای آن کار اجرت تعیین کند و وصی هم به‌طور رایگان انجام ندهد، وصی اجرت و مزد آن‎را طلبکار است.
2- مورد وصیت انجام دادن عبادات مانند حجّ از واجبات مالی و نماز و روزه از واجبات بدنی برای میت باشد که اگر وصی انجام آنها را در زمان حیات میت به صورت رایگان قبول کرده است واجب است به آن عمل کند و اگر انجام آن‎را به‌طور رایگان قبول نکرده بلکه با اجرت قبول کرده است، این فرض دو حالت دارد:
الف- موصی اجرت انجام آنها را معین کرده باشد، در این صورت حکم اجاره را دارد و وصی واجب است مطابق وصیت عمل کند و اجرت معین را از مال میت بردارد.
ب- موصی اجرت آن‎را به صورت غیر معین قرار داده باشد، در این فرض به علت اینکه اجرت معین نشده اجاره باطل است، ولی وصی می‏تواند اجرت مانند این عمل را از مال میت بردارد چون عمل محترم است و وصی قصد انجام رایگان آن را نداشته است.
3- وصیت به صورت جعاله باشد مثلاً موصی گفته باشد هر کس پس از مرگ من از طرف من حج بجای آورد یا فلان کار را بکند، فلان مبلغ از دارایی من مال او باشد، وصی وقتی آن کار را انجام داد به همان مقدار که مقرر شده، استحقاق اجرت را دارد.
مسئلۀ ۳۳۶۳ :    اگر کسی بگوید من وصی میت هستم که مال او را به فلان مصرف برسانم یا اینکه میت مرا قیم بچّه‏های خودش قرار داده است، در صورتی می‏توان گفته او را قبول کرد که یا انسان از گفته وی یقین و اطمینان حاصل کند و یا دو مرد عادل خبر دهند و اگر کسی بگوید میت وصیت کرده به من فلان مبلغ را بدهند، این ادعا مانند همۀ دعاوی مالی با شهادت دو مرد عادل و قسم مدعی یا با شهادت یک مرد عادل و دو زن عادله و نیز با شهادت چهار زن عادله قابل اثبات است. اگر یک زن عادله شهادت دهد، مقدار یک چهارم، اگر دو زن عادله شهادت دهند مقدار نصف، اگر سه زن عادله شهادت دهند مقدار سه چهارم و اگر چهار زن عادله شهادت دهند باید همۀ آن چیزی را که طرف ادعا می‏کند به او بدهند و اگر دو مرد ذمّی که در دین خود عادل هستند گفته و ادعای وی را تصدیق کنند، چنانچه میت ضرورت داشته و ناچار بوده است وصیت کند و مرد و زن عادل مسلمان موقع وصیت حضور نداشته است، باید چیزی را که مدّعی مطالبه می‏کند به او بدهند.
مسئلۀ ۳۳۶۴ :    اگر وصی بعضی از مصارف تعیین شده از طرف موصی را فراموش کند، باید آن مقدار را به مصرف خیرات و کارهای خوب برساند.