احکام عاریه‏

مسئلۀ ۲۸۲۱ :    عاریه آنست که کسی مال خود را در اختیار دیگری قرار دهد تا از آن به رایگان استفاده کند؛ به کسی که عاریه می‏دهد «مُعیر» و به آنکه عاریه می‏گیرد «مستعیر» می‏گویند.
مسئلۀ ۲۸۲۲ :    در قرارداد عاریه صیغه و لفظ شرط نیست، بنابراین اگر کسی لباس و خودرو خود را به قصد عاریه به دیگری بدهد و او هم با همین قصد قبول کند، صحیح است.
مسئلۀ ۲۸۲۳ :    عاریه دادن چیز غصبی یا چیزی که عین آن، مال خود آدم است، ولی منفعت آن به دیگری واگذار شده، مثلاً خانه‏ای که اجاره داده‎اند، وقتی صحیح است که مالک آن عین یا صاحب آن منغعت به عاریه دادن رضایت دهد یا از قرائن و شواهد معلوم شود رضایت دارد.
مسئلۀ ۲۸۲۴ :    چیزی که منفعت آن مال انسان است- مثل خانه‏ای که اجاره کرده است- را می‏تواند به فرد مورد اطمینان عاریه دهد، ولی در صورتی که در قرارداد اجاره شرط شده باشد یا وقتی که اجاره به صورت مطلق برقرار شود، روال این باشدکه فقط خود او باید استفاده کند، نمی‏تواند آن‎را به دیگری عاریه دهد.
مسئلۀ ۲۸۲۵ :    عاریه دهنده باید عاقل و بالغ باشد و به علت سفاهت و ورشکستگی ممنوع التّصرف در اموال خود نباشد، مگر آنکه ولیّ بچه یا دیوانه مصلحت بداند مال بچه را عاریه دهد یا با دستور ولی، بچه و دیوانه آن مال را به عاریه کننده برساند و نیز اگر با اجازۀ حاکم شرع جامع شرایط مال سفیه را عاریه بدهند یا اینکه طلبکاران به ورشکسته مالی، اجازه دهند مال خود را عاریه بدهد، اشکال ندارد.
مسئلۀ ۲۸۲۶ :    در عاریه- غیر از طلا و نقره- اگر عاریه گیرنده در نگهداری آن در حد معمول بکوشد و شرایط لازم را رعایت کند و در استفاده از آن زیاده روی نکند و تلف شود، ضامن نیست مگر آنکه در وقت عاریه گرفتن شرط کرده باشند که اگر تلف شود در هر صورت عاریه گیرنده ضامن است، در این صورت اگر تلف شود عاریه گیرنده ضامن است، ولی در طلا و نقره، چه عاریه گیرنده کوتاهی کرده باشد و چه نکرده باشد، اگر تلف شود ضامن است.
مسئلۀ ۲۸۲۷ :    اگر طلا و نقره را عاریه کند و شرط کند اگر تلف شود، عاریه گیرنده ضامن نیست، اظهر آنست که در این صورت ضامن نیست، اگرچه احتیاط آنست که رضایت عاریه دهنده را کسب کند.
مسئلۀ ۲۸۲۸ :    اگر عین عاریه شده در اثر استفاده‏ای که مجاز است و به خاطر آن عاریه داده شده، مانند لامپ، بلندگو و مانند آنها، بدون کوتاهی یا زیاده‎روی در استفاده و حفظ آنها از بین برود یا نقصی پیدا کند، عاریه گیرنده ضامن نیست، مگر آنکه در ضمن قرارداد عاریه شرط ضمان شده یا عاریه دهنده غاصب باشد و عاریه گیرنده متوجه باشد، در این صورت عاریه گیرنده ضامن است.
مسئلۀ ۲۸۲۹ :    اگر عاریه دهنده از دنیا برود یا نمیرد ولی شرعاً حقّ تصرّف نداشته باشد، مثلاً دیوانه شود، عاریه کننده واجب است فوراً مالی را که عاریه کرده به ورثه میت یا ولیّ کسی که دیوانه شده و نمی‏تواند در اموالش تصرف کند برساند.
مسئلۀ ۲۸۳۰ :    عاریه از عقود جایز است و عاریه دهنده هر وقت بخواهد می‏تواند آنچه را که عاریه داده پس بگیرد و عاریه گیرنده هم هر وقت بخواهد می‏تواند عاریه را پس بدهد منتها در صورت اول اگر پس گرفتن عاریه موجب وارد شدن خسارت به عاریه گیرنده باشد، احتیاط لازم آنست که یا مهلت دهد یا جبران کند.
مسئلۀ ۲۸۳۱ :    عاریه دادن چیزی که منفعت حلال ندارد جایز نیست، بنابراین عاریه دادن آلات لهو، وسایل قمار و ظروف طلا و نقره برای استعمال باطل است، ولی عاریه دادن ظروف طلا و نقره برای زینت جایز است، گرچه بهتر است آن هم ترک شود.
مسئلۀ ۲۸۳۲ :    عاریه دادن گوسفند برای استفاده از شیر و پشم، کرک و حیوان نر برای جفت‎گیری جایز است.
مسئلۀ ۲۸۳۳ :    عاریه ظروف نجس برای مصرف در خوردن و آشامیدن وقتی صحیح است که عاریه دهنده به عاریه گیرنده نجس بودن ظروف را اطلاع دهد.
مسئلۀ ۲۸۳۴ :    اگر عاریه گیرنده، عاریه را آن طوری که گرفته است، به صاحب یا وکیل یا ولیّ او برساند و بعد از تحویل دادن تلف شود، عاریه گیرنده ضامن نیست، ولی‏اگر آن‎را تحویل ندهد و بدون اطلاع و اجازۀ مالک یا وکیل یا ولیّ او آن‎را به جایی ببرد، حتی اگر همان جایی باشد که معمولا صاحبش آن‎را می‏برده است، مثلاً اسب عاریه را در همان اصطبلی که صاحب آن برایش درست کرده ببرد و ببندد و بعد از آن تلف شود و یا آن‎را تلف کند، عاریه گیرنده ضامن است.
مسئلۀ ۲۸۳۵ :    عاریه کننده بدون اجازۀ عاریه دهنده حق ندارد عاریه را به دیگری عاریه یا اجاره بدهد و اگر با اجازۀ او عاریه یا اجاره بدهد و پس از اجاره دادن، عاریه دهنده دوم بمیرد یا دیوانه شود، در صورتی که عاریه دوم یا اجاره به عنوان مالک یا از طرف او باشد، باطل نمی‏شود.
مسئلۀ ۲۸۳۶ :    اگر عاریه کننده پس از عاریه کردن متوجّه شود آن مال غصبی است، واجب است آن‎را فوراً به صاحبش برساند- نه حق دارد خودش استفاده کند و نه به عاریه دهنده بازگرداند.
مسئلۀ ۲۸۳۷ :    اگر عاریه کننده مالی را که می‏داند غصبی است، عاریه کرده و از آن استفاده کند و در دست او تلف شود، مالک آن مال می‏تواند عوض آن‎را از عاریه کننده یا کسی که آن‎را غصب کرده است، بگیرد و از هر کدام مطالبه کرده و بگیرد آن شخص حقّ رجوع به دیگری را ندارد.
مسئلۀ ۲۸۳۸ :    اگر عاریه کننده از غصبی بودن مال اطلاعی نداشته باشد و در عین حال آن مال در دست او تلف شود و صاحب مال عوض آن‎را از او بگیرد او می‏تواند به عاریه دهنده رجوع کند و از او بخواهد، مگر آنکه عاریه دهنده با عاریه کننده شرط کرده باشد که اگر آن چیز از بین برود، عاریه کننده ضامن است که عوض آن‎را بدهد یا اشیای عاریه داده شده طلا و نقره باشد، در این صورت اگر نزد عاریه کننده تلف شوند و مالک عوض آنها را از او بگیرد، حق ندارد به عاریه دهنده رجوع کند.
مسئلۀ ۲۸۳۹ :    اگر چیزی را عاریه کند تا استفاده خاصی از آن ببرد، استفاده‏های دیگر از آن – حتی اگر متعارف هم باشد- جایز نیست و اگر از آن تخلّف کند و عین تلف شود، هم ضامن عین تلف شده و هم ضامن عوض استفاده‏هایی که کرده است. بنابراین اگر یک شیئ، دارای استفاده‏های گوناگون و متنوعی باشد باید در هنگام عاریه کردن نوع استفاده هم معین باشد، در صورتی که معین نکنند و عاریه را مطلق بگذارند، به آن استفاده یا استفاده‏هایی منصرف می‏شود که آن چیز را معمولاً برای آن عاریه می‏کنند.
مسئلۀ ۲۸۴۰ :    اگر عاریه کننده، پس از آنکه مالک عاریه را مطالبه کرد، عاریه بودن آن‎را انکار کند، امین بودن او باطل می‏شود و پس از آن اگر عین مال را به صاحبش برنگرداند، اگر تلف شود، چه با تعدی و تفریط باشد یا بدون آن، ضامن است.
مسئلۀ ۲۸۴۱ :    اگر ماشین یا حیوانی را عاریه کند تا سوار شود و به محل خاصی برود، ولی از آن محل تجاوز کند و به آن حد اکتفا نکند، ضامن عوض آن مقداری خواهد بود که تجاوز کرده و اگر پس از آن مرکوب از بین برود یا نقصی پیدا کند، ضامن است.
مسئلۀ ۲۸۴۲ :    عاریه یک چیز به چند نفر معین صحیح است، ولی عاریه دادن آن به جماعتی که تعداد آنها معلوم نیست اشکال دارد. اگر استفاده کنندگان به‌طور متناوب از آن بهره ببرند و یا به قید قرعه تعیین شوند، چون اجازۀ عام برای حقّ استفاده آن جماعت صادر شده است، صحت آن خالی از قوت نیست.