بازخوانی مطلبی در باب نوروز به قلم حضرت آیت الله العظمی بیات زنجانی

لازم به ذکر است این نوشتار توسط مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی بیات زنجانی(مدظله العالی) به رشتۀ تحریر درآمده و در فروردین ماه ۱۳۸۹ در ویژه نامه نشریۀ نسیم هراز به چاپ رسیده است که به مناسبت فرارسیدن نوروز، علاقمندان را به بازخوانی آن دعوت می کنیم.

—————————————————————-بسم الله الرّحمن الرّحیمعید مفرد است و جمع آن اعیاد و نوروز نیز، مرکب از دو کلمه نو و روز است و مراد از آن، اول فروردین ماه بوده که در آن خورشید به نقطه اول برج حمل می رسد و فصل بهار آغاز می شود.از برای این روز، در منابع باستانی و همینطور در منابع روائی مطالب گوناگونی به چشم می خورد. برای مثال برخی اول فروردین را نوروز کوچک، نوروز عامه و نوروز صغیر و روز ششم فروردین ماه را روز خرداد، نوروز بزرگ و نوروز خاصه نامیده اند. آنانیکه روز اول را نوروز -نوروز عامه- نامیده اند معتقدند آن روز، روز خلقت زمین و آسمان است و نیز گفته اند آدم ابوالبشر نیز همین روز آفریده شده و البته موارد دیگری را نیز برشمرده اند؛ به همین جهت است که ایرانیان قدیم در دوران تدوین بخش نخست اوستا، جشن نوروز را در روزهای ابتدائی فصل بهار و آغاز برج حمل برپا می کردند. این تعاریف از اشعار فردوسی نیز بطور کامل بدست می آید که نوروز همان روز نو و تازه بوده و ایرانیان باستان، سال نو و جدید خود را با آن آغاز می نمو ده و مراسم مختلفی را برای آن روزها در نظر می گرفته اند.

اگرچه از چگونگی این مراسم در دوره های هخامنشیان و اشکانیان اطلاع دقیقی در دست نیست، اما از آداب و مراسم برگزاری این روز در عهد ساسانیان اطلاعات گوناگون و ارزشمندی موجود است که البته در این مختصر نمی توان به همه آنها اشاره داشت ولی اجمالاً می توان این موارد را در شرح این موضوع آورد که شاه ساسانی روز اول فروردین ماه را آغاز و عامه مردم را با انعام و احسان و محبت به آنها از این موضوع با خبر می ساخت. روز دوم فروردین به کسانی مانند دهقانان و صاحبان آتشکده ها که از عامه بالاتر بودند، اجازه حضور می داد. روز سوم را به موبد موبدان برای حضور اختصاص داده و روز چهارم را به ملاقات با نزدیکان، افراد خاندان و خصیصین می پرداخت روز پنجم را به پسر خویش و البته به هر کسی به تناسب مرتبتش، جایزه و انعام عطا می نمود و روز ششم که فرا می رسید، از ادای حقوق مردم فارغ می گشت و از این پس، نوروز از آن خود شاه می شد و جز ندیمان و اهل انس و شایستگان خلوت، کسی حق حضور نداشت.

یا در برخی کتب تاریخی به این مطلب نیز اشاره شده که مردم در بامداد نوروز، به روی یکدیگر آب می پاشیدند و این کار حتی در قرون اولیه اسلام نیز مرسوم بوده است و یا در شب نوروز، آتشی بر می افروختند و این رسم تا اوایل عباسیان نیز، در بین النهرین رایج بوده است که گفته شده هرمز فرزند شاپور فرزند اردشیر بابکان پایه گذار این رسم بوده است. در هر صورت نوروز که معرب آن نیروز است در فرهنگ و ادبیات ایران و ایرانیان از ریشه کهنی برخوردار است.

در منابع روائی نیز چنین آمده است که آدم ابوالبشر(ع) روزی به یاد نوح نبی(ع) افتاد که خدای عالم وی را در سالیانی پس از وی برای هدایت بشر مبعوث خواهد کرد و مردم روزگارش او را تکذیب خواهند نمود و به همین جهت خدای عالم آنان را با طوفانی عظیم غرق خواهد ساخت. به همین جهت به هبه الله که همان شیث(ع) است، وصیت نمود که اگر کسی آن پیامبر را دیده و وی را تصدیق نماید، از آن غرق شدن رهائی خواهد یافت. سپس به شیث(ع) سفارش می کند که در ابتدای هر سال مردم برای خود عید گرفته و این وصیت نامه را نیز در همان عید، قرائت نمایند.

در روایاتی دیگر نیز آمده است روزی که با دستور فرعون، ساحران و جادوگران برای مقابله با موسی(ع) گرد آمده و در برابر معجزه الهی شکست خوردند ، مصادف با روز جشن و عید بوده که خود را آرایش می نموده و بازارشان را زینت می دادند که همان نوروز بوده است و قرآن از آن روز به یوم الزینه تعبیر کرده است.(طه-۵۹) و مطابق با برخی روایات دیگر روزی که ابراهیم خلیل(ع) به دستور نمرود در آتش قرار داده شد و به امر خدا آن آتش، تبدیل به گلستان شد، همان نوروز بوده است.با توجه به این روایات، نوروز روز پیروزی موسی(ع) بر ساحران و جادوگران، روز گلستان شدن آتش بر ابراهیم خلیل(ع) و روز تکرار وصیت آدم ابوالبشر(ع) و از ابتدای تاریخ، روز فرح و شادی مردم بوده است.

مهم آن است که اسلام، علاوه بر اینکه برای عید نوروز احترام خاصی قائل شده، روایت منقول از مُعلّی بن خُنیس دلیل بر این است که شرع مقدس دستور بر اعمالی در این روزها از جمله غسل کردن، نظیف ترن و پاک ترین لباس ها را پوشیدن و از عطر های خوشبو استفاده نمودن را نیز داده است. برای نوروز، دستور روزه داشتن و خواندن چهار رکعت نماز، بعد از انجام نمازهای مغرب و عشاء و قرائت دعائی مخصوص نیز آورده شده است که شرح آن در مفاتیح الجنان موجود است. این مطلب نیز بسیار مهم است که در مفاهیم دینی ما، نوعی ضابطه نیز بیان شده که هر روزی که انسان به خود آید و در سایه توجه و ذکر خدا، استوار در بندگی خدا قدم برداشته و معصیت خدا را مرتکب نشود، آن روز برای وی روز نو، نیروز و نوروز است.