وظیفۀ مأموم در نماز جماعت

مسئلۀ ۱۵۴۰ :    موقعی که مأموم نیت اقتدا می‏کند باید امام جماعت را معین کند، ولی دانستن نام و مشخّصات او لازم نیست و چنانچه قصد کند که نماز خود را با جماعت به امام حاضر عادل اقتدا کند، کافی است.
مسئلۀ ۱۵۴۱ :    اگر به قصد اقتدا به شخص خاصی نیت کند و پس از نماز معلوم شود امام جماعت فرد دیگری بوده، چنانچه قصدش اقتدا به امام حاضر بوده است و او را نیز دارای شرایط امام جماعت می‏دانسته، جماعت و نمازش صحیح است، ولی اگر اقتدا را مقید به همان شخص کرده باشد به شکلی که اگر دیگری باشد اقتدا نمی‏کرد، یا اینکه دیگری را دارای شرایط امامت نمی‏دانسته، باید نمازش را دوباره بخواند مگر اینکه جز ترک حمد و سوره، سایر کارهای نماز را به‌طور صحیح و کامل انجام داده و رکنی را کم یا زیاد نکرده باشد، که در این صورت اعادۀ نماز لازم نیست.
مسئلۀ ۱۵۴۲ :    نمازگزاری که در صفهای عقب جماعت قرار گرفته، اگر بداند که نماز صفهای جلو باطل است، نمی‏تواند اقتدا کند، ولی اگر نداند که نماز صفهای جلو صحیح است یا باطل، می‏تواند اقتدا کند.
مسئلۀ ۱۵۴۳ :    اگر نمازگزار بداند که نماز امام جماعت باطل است مثلاً بداند که امام جماعت وضو ندارد، نمی‏تواند به او اقتدا کند.
مسئلۀ ۱۵۴۴ :    مأموم نباید تکبیره‎الاحرام را قبل از امام بگوید، بلکه احتیاط لازم آنست که تا تکبیر امام تمام نشده است، تکبیر نگوید.
مسئلۀ ۱۵۴۵ :    بعد از تکبیر امام جماعت اگر صف جلو آمادۀ نماز و تکبیر گفتن هستند، صفهای بعدی می‏توانند قبل از صف جلو تکبیر بگویند اگرچه بهتر آنست صفهای بعدی صبر کنند تا تکبیر صف جلویی تمام شود.
مسئلۀ ۱۵۴۶ :    در نماز جماعت بر مأموم واجب است غیر از حمد و سوره همۀ اذکار نماز را خودش بخواند، ولی اگر رکعت اول یا دوم مأموم رکعت سوم یا چهارم امام جماعت باشد، واجب است خود مأموم، حمد و سوره را بخواند و بنا بر احتیاط حمد و سوره و حتّی «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» را هم آهسته بخواند.
مسئلۀ ۱۵۴۷ :    در نمازهای صبح، مغرب و عشا اگر مأموم در رکعت اول و دوم، صدای حمد و سورۀ امام جماعت را بشنود اگرچه کلمات را تشخیص ندهد احتیاط واجب آنست که حمد و سوره را نخواند و در صورتی ‎که صدای امام جماعت را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند، ولی باید آهسته بخواند و چنانچه اشتباهاً بلند بخواند اشکال ندارد.
مسئلۀ ۱۵۴۸ :    اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سورۀ امام را بشنود بنا بر احتیاط واجب حمد و سوره را نخواند.
مسئلۀ ۱۵۴۹ :    اگر مأموم اشتباهاً حمد و سوره را در نماز جماعت بخواند و یا گمان کند صدایی که می‏شنود صدای امام جماعت نیست و بعد معلوم شود صدای امام بوده، نمازش صحیح است.
مسئلۀ ۱۵۵۰ :    بهتر است مأموم در رکعتهای اول و دوم نمازهای ظهر و عصر حمد و سوره را نخواند و مستحب است به جای آن ذکر بگوید.
مسئلۀ ۱۵۵۱ :    اگر مأموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده یا به عللی نمازش باطل بوده است مثلاً بدون وضو نماز خوانده در صورتی‎ که کاری که حتّی سهوی آن نماز را ولو به‌طور فرادا باطل می‏سازد انجام نداده باشد، نمازش صحیح است.
مسئلۀ ۱۵۵۲ :    اگر مأموم سلام نماز امام را بشنود یا بداند که چه وقت سلام می‏گوید، اگر چه احتیاط آنست که قبل از امام سلام ندهد، مگر اینکه عذری داشته یا اشتباه کند، ولی متابعت در سلام شرط نیست بنابراین جایز است قبل از سلام امام جماعت سلام بدهد و اعادۀ سلام بعد از سلام امام هم لازم نیست.
مسئلۀ ۱۵۵۳ :    اگر مأموم غیر از تکبیره‎الاحرام ذکرهای دیگر نماز را قبل از امام جماعت بگوید، اشکال ندارد، ولی اگر صدای امام را بشنود یا بداند که امام چه وقت می‏گوید بهتر است قبل از امام چیزی نگوید.
مسئلۀ ۱۵۵۴ :    مأموم در اعمال نماز مانند رکوع، سجود، قیام و قعود، لازم است از امام جماعت پیروی کند و بهتر است که کمی بعد از امام جماعت آنها را انجام دهد.
مسئلۀ ۱۵۵۵ :    اگر مأموم عمداً قبل از امام جماعت یا دقیقاً هم زمان با او یا با فاصلۀ طولانی بعد از او افعال نماز را انجام دهد، چنانچه به وظیفۀ منفرد عمل کرده باشد ظاهراً نمازش باطل نیست، گرچه احوط آنست که دوباره نمازش را اعاده کند.
مسئلۀ ۱۵۵۶ :    برای کسی که اشتباهاً زودتر از امام به رکوع رفته است سه حالت متصور است:
1- چنانچه به گونه‏ای باشد که اگر برگردد مقداری از قرائت امام را درک می‏کند، واجب است ذکر رکوع را کوتاه بگوید، برگردد و از امام پیروی کند و ظاهر آنست که نمازش درست است و پس از اتمام نماز، بنا بر احتیاط مستحب نمازش را دوباره بخواند و اگر عمداً برنگردد گناه کرده است، ولی دلیلی بر بطلان نماز نیست اگرچه بهتر است نمازش را با جماعت تمام کند و دوباره هم بخواند.
2- چنانچه طوری باشد که اگر برگردد به چیزی از قرائت امام نمی‏رسد، ولی قیام امام را درک می‏کند، بنا بر احتیاط سر بردارد و با امام به رکوع رود و نماز را تمام کند و دوباره هم بخواند و اگر عمداً سر برندارد تا امام برسد، گناه کرده است، ولی معلوم نیست نمازش باطل باشد، ولی اگر اشتباهاً برنگردد نمازش صحیح است و در هر دو صورت در رکوع اشتباهی نیز ذکر رکوع را به صورت کوتاه بگوید.
3- چنانچه بداند که اگر برگردد قیام امام را درک نمی‏کند لازم نیست برگردد و نمازش صحیح است.
مسئلۀ ۱۵۵۷ :    اگر اشتباهاً قبل از امام جماعت به سجده برود بنا بر احتیاط سر بردارد و با امام سجده کند و بنا بر احتیاط در سجدۀ اشتباهی نیز ذکر سجده را به‌طور کوتاه بگوید و نمازش را دوباره بخواند، ولی اگر اشتباهاً سر برنداشت نمازش صحیح است.
مسئلۀ ۱۵۵۸ :    کسی که به اشتباه پیش از امام جماعت سر از رکوع یا سجده بردارد، چنانچه امام هنوز در رکوع یا سجده باشد بنا بر احتیاط واجب برگردد و از امام پیروی‏کند و اضافه شدن یک رکوع یا سجده در چنین موردی نماز را باطل نمی‏کند، اما اگر قبل از آنکه به رکوع برسد امام سر از رکوع بردارد، بنا بر احتیاط واجب باید نماز را تمام کند و دوباره هم بخواند، همچنین است اگر در هر دو سجدۀ یک رکعت چنین اتّفاقی بیفتد.
مسئلۀ ۱۵۵۹ :    اگر امام جماعت در رکعتی که قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند یا در رکعتی که تشهّد ندارد، اشتباهاً تشهّد بخواند، مأمومین باید به‌طوری که نمازشان باطل نشود او را به اشتباهش آگاه کنند و اگر توان آگاه کردن او را ندارند نباید قنوت یا تشهّد را بخوانند، ولی نمی‏توانند قبل از امام به رکوع روند یا قبل از ایستادن امام بایستند، بلکه باید صبر کنند تا قنوت یا تشهّد امام تمام شود و بقیۀ نماز را با او بخوانند.
مسئلۀ ۱۵۶۰ :    اگر در اول نماز یا در بین حمد و سوره به امام جماعت اقتدا کند و پیش از آنکه به رکوع برود امام جماعت سر از رکوع بردارد، نمازش صحیح و جماعت او بدون اشکال است، ولی باید به رکوع برود و تلاش کند خود را به جماعت برساند.
مسئلۀ ۱۵۶۱ :    اگر در حالی که امام در رکوع است به او اقتدا کند یکی از این سه حالت پیش می‏آید:
1- چنانچه به رکوع امام برسد، گرچه ذکر امام جماعت تمام شده باشد، نمازش به جماعت صحیح است و یک رکعت حساب می‏شود.
2- اگر در حال خم شدن او امام جماعت از رکوع برخیزد یا اینکه شک کند به رکوع امام جماعت رسیده یا نه، جماعتش باطل می‏شود و بنا بر احتیاط واجب باید رکوع را تمام کند و به سجده رود و نماز را فرادا تمام کند و دوباره نمازش را بخواند.
3- اگر پیش از آنکه به ‏اندازۀ رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، بنا بر احتیاط بایستد تا امام سجده‏های خود را بجای آورد و برای رکعت بعد برخیزد و مأموم رکعت بعد امام را رکعت اول خود حساب کند، ولی اگر رکعت آخر امام بوده یا برخاستن امام جماعت به ‏اندازه‏ای طول می‏کشد که این شخص از حالت جماعت خارج می‏شود، باید قصد فرادا کند و نمازش را به تنهایی به پایان برد.
مسئلۀ ۱۵۶۲ :    اگر نمازگزار موقعی برسد که امام در حال خواندن تشهّد آخر نماز است، در صورتی که بخواهد به ثواب نماز جماعت برسد می‏تواند بعد از نیت و گفتن تکبیره‎الاحرام بنشیند و تشهّد را همراه امام جماعت بخواند و صبر کند تا امام سلام نماز را بگوید سپس نمازگزار بایستد و بدون اینکه نیت و تکبیره‎الاحرام را تجدید کند، حمد و سورۀ نمازش را بخواند و آن‎را رکعت اول نمازش قرار دهد.
مسئلۀ ۱۵۶۳ :    اگر نماز امام و مأمومین چهار رکعتی باشد برای کسی که بعد از شروع نماز جماعت وارد می‏شود و اقتدا می‏کند، چند حالت ممکن است وجود داشته باشد:
1- اگر مأمومین ساکت ایستاده‏اند و رکعت اول یا دوم نماز است، او هم به نیت نمازی که قصد کرده اقتدا کند و ساکت بایستد، اگر امام بعد از خواندن حمد و سوره، قنوت نخواند معلوم می‏شود رکعت اول جماعت بوده و او هم بقیۀ نماز را همراه امام تمام کند.
2- اگر امام بعد از خواندن حمد و سوره قنوت بخواند، رکعت دوم نماز است، پس او هم به قصد متابعت از امام قنوت بخواند و بعد از رکوع و دو سجده، هنگام تشهّد بنا بر احتیاط نیم‎خیز بنشیند و می‏تواند ذکر تشهّد را با امام بخواند و پس از برخاستن، حمد و سوره را خوانده و همراه امام به رکوع رود. اگر می‏داند با خواندن حمد و سوره به رکوع سوم امام نمی‏رسد، فقط حمد را بخواند و خود را به رکوع یا سجدۀ امام برساند، اگر به سجدۀ امام برسد بنا بر احتیاط مستحب نماز را دوباره بخواند، و بعد از رکوع و دو سجده واجبات تشهّد را بجای آورد و برای رکعت سوم همراه امام برخیزد و تسبیحات را بنا بر اقوی‏ یک مرتبه و اگر وقت داشته باشد بهتر است سه مرتبه بخواند و رکوع و دو سجده را با امام بجای آورد و هنگام تشهّد و سلام نماز امام، بنا بر احتیاط به حالت نیم‎خیز بنشیند، می‏تواند در آن حال ذکر تشهّد را با امام بخواند، ولی سلام را نگوید و پس از سلام امام برخیزد و نماز خود را به اتمام برساند.
3- اگر امام و مأمومین مشغول خواندن تسبیحات باشند و می‏داند چنانچه بخواهد اقتدا کند و حمد را بخواند به رکوع امام نمی‏رسد بنا بر احتیاط واجب صبر کند تا هنگامی که امام به رکوع رفت اقتدا کرده و به رکوع رود و این رکعت را رکعت اول خود حساب کند، پس اگر امام پس از رکوع و دو سجده برخاست معلوم می‏شود رکعت سوم جماعت بوده، او هم به قصد رکعت دوم برخیزد و حمد و سوره بخواند و خود را به رکوع امام برساند و اگر به ‏اندازۀ کافی وقت ندارد فقط حمد بخواند و سوره و قنوت را ترک کند و بعد از رکوع و دو سجده تشهّد را به حال معمول بجای آورد و به هنگام سلام نماز امام، به حالت نیم‎خیز بنشیند و پس از سلام امام برخیزد و نماز خود را به تنهایی‏ ادامه دهد و اگر امام بعد از تسبیحات و بجای آوردن رکوع و دو سجده مشغول تشهّد شود معلوم می‏شود رکعت آخر نماز جماعت است، پس باید بنا بر احتیاط به حالت نیم‎خیز بنشیند و می‏تواند در آن حال ذکر تشهّد را با امام بخواند، ولی سلام را نگوید و بعد از سلام امام برخیزد و بقیۀ نماز را به تنهایی بخواند.
مسئلۀ ۱۵۶۴ :    اگر نمازگزار تعداد رکعتهای نمازش با تعداد رکعات نماز امام متفاوت باشد، مثلاً امام جماعت نماز چهار رکعتی بخواند، ولی مأموم نماز دو رکعتی اقتدا کرده باشد، در این صورت اگر از اول با امام جماعت بوده، در رکعت دوم نمازش سلام بدهد و می‏تواند در رکعتهای بعدی او نماز دیگری را اقتدا و مطابق وظیفه عمل کند و نیز می‏تواند اقتدا نکند و مشغول ذکر و تعقیبات نماز شود، ولی اگر از ابتدا همراه امام نبوده بلکه پس از شروع نماز جماعت وارد شده است، در این صورت می‏تواند اقتدا کند، ولی باید به موارد زیر توجّه داشته باشد:
1- وقتی امام مشغول خواندن حمد و سوره است، مأموم می‏تواند اقتدا کند و چنانچه امام در رکعت دوم باشد، مأموم به قصد متابعت قنوت را با امام بخواند.
2- وقتی امام در رکعت سوم یا چهارم باشد و مشغول تسبیحات، مأموم می‏تواند اقتدا کند، ولی باید حمد را بخواند و چنانچه بداند اگر اقتدا کند و حمد را بخواند به رکوع امام نمی‏رسد، بنا بر احتیاط واجب باید صبر کند تا امام به رکوع رود، آن‎‎گاه اقتدا کند.
3- پس از آنکه مأموم اقتدا کرد، چنانچه امام مشغول تشهد شود و مأموم در رکعتی باشد که تشهّد ندارد، بنا بر احتیاط باید به حالت نیم‎خیز بنشیند و می‏تواند در آن حال ذکر تشهّد را با امام بخواند، پس اگر امام برای رکعت بعد برخاست او نیز برمی‎خیزد و نماز جماعت را طبق دستوری که گفته شد ادامه می‏دهد و اگر امام سلام نماز را داد او سلام نگوید و به حال نیم‎خیز صبر کند تا نماز امام تمام شود، آن‎گاه برخیزد و بقیۀ نماز را به تنهایی بخواند.
مسئلۀ ۱۵۶۵ :    اگر مأموم در ابتدای رکعت سوم یا چهارم امام اقتدا کند واجب است که حمد و سوره را بخواند و در صورتی که برای خواندن سوره وقت ندارد، حمد را بخواند و در رکوع یا سجده خود را به امام جماعت برساند، گرچه احتیاط مستحب آنست که اگر در سجده به امام رسید احتیاطاً نماز را اعاده کند.
مسئلۀ ۱۵۶۶ :    کسی که می‏داند اگر سوره یا قنوت را بخواند در رکوع به امام نمی‏رسد باید آن‎را نخواند و اگر بخواند لازم است نیت فرادا کند.
مسئلۀ ۱۵۶۷ :    کسی که اطمینان دارد اگر سوره را شروع یا تمام کند به رکوع امام جماعت می‏رسد، احتیاط واجب آنست که سوره را شروع کند یا اگر شروع کرده تمام کند مگر آنکه زیاد طول بکشد، در این صورت یا شروع نکند و اگر شروع کرده، ادامه ندهد و اگر ادامه بدهد و زیاد طول بکشد نیت فرادا کند.
مسئلۀ ۱۵۶۸ :    کسی که یقین دارد اگر سوره را بخواند به رکوع امام جماعت می‏رسد، واجب است بخواند و اگر خواند و در رکوع به امام نرسید نمازش به صورت جماعت صحیح است.
مسئلۀ ۱۵۶۹ :    اگر امام ایستاده باشد و مأموم نداند در کدام رکعت است می‏تواند اقتدا کند، ولی باید حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگر بعد بفهمد امام در رکعت اول یا دوم بوده نمازش صحیح است اگرچه حمد را به قصد مطلق جزئیت، به عنوان جزئی از کل نماز، می‏تواند بخواند.
مسئلۀ ۱۵۷۰ :    اگر نمازگزار به خیال اینکه امام در رکعت اول یا دوم نماز است، حمد و سوره را نخواند و پس از رکوع بفهمد که امام جماعت در رکعت سوم یا چهارم بوده، نمازش صحیح است و احتیاطاً برای نقصان قرائت دو سجدۀ سهو بجا می‏آورد، ولی اگر قبل از رکوع بفهمد واجب است حمد و سوره را بخواند و اگر وقت نداشته باشد، تنها حمد را بخواند و در رکوع یا سجده به امام جماعت برسد و بهتر است در صورتی که در سجده به امام رسید نماز را اعاده کند.
مسئلۀ ۱۵۷۱ :    اگر نمازگزار به گمان اینکه امام جماعت در رکعت سوم یا چهارم است حمد و سوره یا مقداری از آن‎را بخواند و قبل از رکوع یا بعد از آن بفهمد که در رکعت اول یا دوم بوده است، نمازش صحیح است و اگر در بین حمد و سوره بفهمد لازم نیست آنها را تمام کند.
مسئلۀ ۱۵۷۲ :    اگر نماز امام جماعت تمام شود و مأموم مشغول تشهّد اول باشد و یا نماز امام جماعت تمام شود و مأموم به سبب کندی یا غیر آن مشغول سلام اول بشود لازم نیست فرادا کند.
مسئلۀ ۱۵۷۳ :    اگر نمازگزار وارد شود و ببیند امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است و بخواهد به ثواب نماز جماعت برسد، بعد از نیت و گفتن تکبیره‎الاحرام به حال نیم‎خیز بنشیند و به نیت ذکر مطلق و بدون قصد وجوب یا استحباب، تشهّد را همراه امام بگوید و صبر کند تا امام جماعت سلام نماز را بدهد و پس از آن برخیزد و بدون آنکه دوباره نیت کند و تکبیره‎الاحرام بگوید، حمد و سوره را بخواند و آن‎را رکعت اول نماز خودش به حساب بیاورد.
مسئلۀ ۱۵۷۴ :    کسی که با تأخیر به ‏اندازۀ یک رکعت به امام جماعت اقتدا کرده و به همان اندازه عقب مانده است، وقتی امام تشهّد رکعت آخر نماز را می‏خواند، هم می‏تواند برخیزد و نماز خودش را تمام کند و هم می‏تواند به صورت نیم‎خیز بنشیند و صبر کند که امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد و نمازش را تمام کند.