مجهول‎المالک و احکام آن‏

مسئلۀ ۳۰۰۱ :    مجهول‎المالک مالی را گویند که صاحبش مشخص نباشد، بنابراین فرق میان لقطه و مجهول‎المالک این است که در لقطه هم مالک ناشناخته است و هم مال از دست او رفته و ضایع شده است ولی در مجهول‎المالک فقط مالک شناخته شده نیست و عنوان ضایع شدن، فقدان و گم شدن بر آن صادق نیست.
مسئلۀ ۳۰۰۲ :    اگر حیوانی مانند گاو، گوسفند یا مرغ وارد خانه‏ای بشود و صاحب خانه نداند صاحب آنها کیست، حکم لقطه را ندارد، بلکه حکم مجهول المالک را دارد. بنابراین واجب است برای پیدا کردن صاحب آن جستجو کند و اگر نتوانست صاحبش را بیابد و مأیوس شد، با اجازۀ حاکم شرع، خود آنها یا قیمتشان را از طرف مالک اصلی، صدقه بدهد. نیز اگر کبوتری وارد منزل کسی بشود، اگر بالش را بریده‏اند که در این حالت حکم مجهول المالک را پیدا می‏کند، ولی اگر بالهای آن سالم باشند و بتواند پرواز کند، اگر انسان بداند مالک داشته است و او را می‏شناسد باید آن‎را به صاحبش بازگرداند و اگر مالک را نمی‏شناسد و از پیدا کردن او مأیوس است باید با اجازۀ حاکم شرع از طرف صاحبش صدقه بدهد.
مسئلۀ ۳۰۰۳ :    اگر کسی در جای آباد و عامره حیوانی را بیابد، یکی از این دو حالت را دارد:
1- اگر حیوان سالم بوده و در معرض تلف شدن نباشد، حق ندارد آن‎را بگیرد و اگر مرتکب خلاف شد و آن‎را گرفت واجب است آن‎را نگهدارد و علوفه‏اش را هم بدهد و عوض آن‎را نیز حق ندارد از صاحب حیوان مطالبه کند و اگر حیوان گوسفند بود و صاحبش هم پیدا نشد، می‏تواند برای صاحبش نگاه دارد و الا سه روز نگاه دارد و در آن سه روز صاحبش را جستجو کند و اگر نیافت، آن‎را بفروشد و پول آن‎را از طرف صاحبش صدقه بدهد و اگر صاحبش پیدا شد و صدقه را قبول نکرد، باید پول آن‎را به صاحبش بدهد.
2- اگر در اثر مرض، پیری و مانند آن در معرض تلف باشد، در این حالت جایز است آن‎را بگیرد و واجب است علوفه آن‎را تأمین کند و اگر قصد کار رایگان نداشته باشد، می‏تواند پس از اینکه صاحبش پیدا شد، عوض آن‎را مطالبه کند یا اینکه از پشم، شیر و یا برای سواری از آن استفاده‏کند و از مخارج آن کسرکند و اگر حیوان تلف شد، ضامن نیست مگر آنکه در حفظ و نگهداری آن کوتاهی کرده باشد.
مسئلۀ ۳۰۰۴ :    اگر حیوان را در جایی که عمران و آبادی نیست، مانند جنگل، کوه، بیابان و مانند آن پیدا کند و صاحبش معلوم نباشد، باز دو حالت دارد:
1- اگر در آن محل آب و گیاه وجود دارد و حیوان هم سالم است و از لحاظ جسمی یا قدرت دویدن می‏تواند خود را به‌طور متعارف از درندگان حفظ کند، در این صورت حق ندارد او را بگیرد.
2- اگر در آن محل آب و گیاه وجود ندارد یا اینکه حیوان در معرض خطر باشد، مانند گوسفند و بچّه شتر، جایز است آن‎را بگیرد و به مقدار ممکن در آن منطقه و اطراف آن اعلان کند و اگر از پیدا کردن صاحب آن مأیوس شد، می‏تواند آن‎را تملک کند و بفروشد مشروط بر آنکه اگر صاحبش آمد عوضش را بدهد یا اینکه برای صاحبش نگاه دارد.
مسئلۀ ۳۰۰۵ :    اگر بچّه‏ای گم شده باشد- لقیط- و ولیّ او پیدا نشود یا بچّه‏ای را سر راه گذاشته باشند جایز است- اگر در معرض خطر باشد واجب است- انسان او را بردارد و حفظ کند و مخارجش را تأمین کند تا به حد بلوغ برسد، یا پدر، جدّ پدری و یا وصی آنها پیدا شوند و اگر بچّه مالی همراه دارد، با اجازۀ حاکم شرع آن مال را صرف بچّه کند و اگر مالی ندارد از بیت المال یا زکوات و یا کمک مردمان خیر برای مخارج او کمک بگیرد و اگر ممکن نباشد، خودش باید مخارج او را بدهد و در این صورت می‏تواند مخارجی را که متحمّل گردیده، وقتی بچّه بالغ شد، از او مطالبه کند.
مسئلۀ ۳۰۰۶ :    مالی که صاحبش مشخص است، ولی به هیچ وجه به او دسترسی نیست ‏مجهول المالک نیست، ولی حکم مجهول المالک را دارد.
مسئلۀ ۳۰۰۷ :    لقیط مانند لقطه نیست که نیاز به تعریف – اعلان- داشته باشد بنابراین تعریف لقیط لازم نیست.
مسئلۀ ۳۰۰۸ :    اگر لقیط بمیرد و نسبش مشخص نشود، وارثش امام معصوم‏ است و در عصر غیبت اختیار او با مجتهد جامع شرایط است.