قصاص یا دیۀ اعضای بدن‏

مسئلۀ ۳۶۸۹ :    در بریدن اعضای بدن انسان و ایجاد جراحت در آن، قصاص جایز است، مشروط بر آنکه قابل کنترل باشد و دقت شود که زیاده‎روی نشود و علی‏الاحوط با اجازۀ حاکم شرع جامع شرایط انجام شود و اگر کنترل ممکن نباشد، دیه بگیرند.
مسئلۀ ۳۶۹۰ :    میزان و ضابطه کلّی در دیه اعضای اصلی بدن انسان این است که هر عضوی که فرد است مانند زبان و آلت تناسلی، بریدن و از بین بردن آن موجب دیه کامل است؛ یعنی یکی از شش چیزی که در دیه قتل گفته شد یا قیمت آنها با توافق و تراضی طرفین. هر عضو اصلی که جفت باشد مانند دست، پا، چشم و گوش، بریدن یا از بین بردن جفت آنها دیه کامل و از بین بردن یکی از آنها موجب نصف دیه کامل است. ولی در بریدن بیضه در صورتی که بیضه چپ باشد، دوسوّم دیه و در صورتی که بیضه راست باشد یک‎سوم دیه؛ در بریدن هر دو لب، دیه کامل، ولی در بریدن لب بالا نصف دیه و در بریدن لب پایین دوسوم دیه کامل؛ در بریدن هر دو پلک دیه کامل یک چشم که نصف دیه کامل است و در بریدن یکی از پلکها، پلک بالا به تنهایی یک‎سوم دیه یک چشم، ولی در پایینی نصف دیه یک چشم لازم است، اگرچه احتیاط در بریدن یک لب و یک بیضه و دو پلک، مصالحه برای نصف دیه کامل انسان است و در حکم دیه فرقی میان صورت عمد و غیر عمد آن وجود ندارد.
مسئلۀ ۳۶۹۱ :    دیه چند چیز مانند دیه قتل است:
1- دو چشم کسی را درآورند یا کور کنند. اگر یکی از آنها را درآورند یا کور کنند باید نصف دیه قتل را بپردازند، ولی اگر کسی بر حسب خلقت یا به جهت حادثه‏ای غیر ارادی، یک چشم بیشتر ندارد، برای درآوردن یا کور کردن همان یک چشم، دیه کامل لازم است و اگر چهار پلک دو چشم کسی را ببرند، بنا بر مشهور دیه تمام است و اگر دو پلک را ببرند، نصف دیه و احوط مصالحه است.
2- دو گوش کسی را از بیخ ببرند یا آنها را به‌طور کلّی کر کنند و امید بهبودی و خوب شدن هم نداشته باشد و اگر یکی از آنها را ببرند یا کر کنند، باید نصف دیه قتل را بدهند. اگر نرمه یک گوش کسی را ببرند باید یک‎سوم دیه یک گوش و اگر مقداری از نرمه یک گوش را ببرند باید به نسبت بریده شده به تمام نرمه، دیه پرداخت کنند.
3- تمام بینی یا تمامی نرمه بینی کسی را ببرند و یا کاری کنند که به‌طور کلّی بویی را نفهمد و امید خوب شدن هم از بین رفته باشد.
4- زبان کسی را که لال نیست از بیخ ببرند، ولی اگر قسمتی از زبان را ببرند، علی‎الأحوط نسبت آن قسمت را به همۀ زبان بسنجند. همچنین اگر نقصی در اثر بریدن زبان در مخارج حروف بیست و هشت‎گانه پیدا شود، آن‎را محاسبه کنند، یعنی دیه کامل انسان را به حروف بیست و هشت‎گانه به‌طور مساوی تقسیم کنند و در صورتی که در دو حالت قبل از بریدن و بعد از آن در مخارج حروف، تفاوتی پیدا شده باشد، با همدیگر مصالحه کنند و این حکم با توجّه به این است که حروف در زبان عربی بیست و هشت حرف است و اصل در تقسیم زبان عربی است و در تقسیط و تقسیم مخارج حروف فرقی میان حروف خفیف و سبک و غیر آنها نیست و اگر زبان آدم لال را ببرند باید یک‎سوم دیه قتل را بدهند و اگر قسمتی از آن‎را ببرند، آن قسمت را نسبت به همۀ زبان او بسنجند و حساب کنند.
5- تمام دندانهای کسی را از بین ببرند؛ دیه هر کدام از دوازده دندان جلوی دهان که شش عدد آنها در بالا و شش عدد آنها در پایین است، پنجاه مثقال شرعی (هیجده نخود) طلای سکه‎دار و پانصد درهم نقره سکه‎دار است و دیه هر کدام از شانزده دندان عقبی دهان بیست و پنج مثقال شرعی طلای سکه‎دار یا دویست و پنجاه درهم نقره سکه‎دار است.
6- دو لب کسی را ببرند؛ اگر یکی از آنها را ببرند مطابق مسئلۀ پیش عمل شود و احوط آنست که بر نصف دیه توافق و مصالحه کنند.
7- بر کسی طوری صدمه و آسیب برسانند که موی تمام ریش یا سر او بریزد و دیگر نروید، ولی اگر با زور روی کسی را بتراشند و دوباره بروید، باید یک‎سوم دیه را بدهند.
8- هر دو دست کسی را از مچ یا بالاتر قطع کنند؛ ولی اگر یک دست او را قطع کنند باید نصف دیه قتل را بدهند.
9- هر ده انگشت دست کسی را از بیخ ببرند؛ دیه هر انگشت یک‎دهم قتل است و دیۀ هر بند انگشت یک‎سوّم دیه انگشت و در انگشت شست دیه هر بند، نصف انگشت است.
10- هر دو پای کسی را از مَفصل یا بالاتر و یا همۀ انگشتهای پاهای او را ببرند؛ دیه هر انگشت یک‎دهم قتل است.
11- پشت کسی را طوری بشکنند که اصلاً نتواند بنشیند و به هیچ وجه خوب نشود.
12- طوری به کسی آسیب برسانند که عقل او از بین برود و برنگردد.
13- طوری به کسی آسیب برسانند که صدا و نطق او از بین برود و دیگر برنگردد.
14- دو ران انسان را از بیخ ببرند.
15- آلت تناسلی مرد را از ختنه‎گاه یا بیشتر ببرند؛ ولی اگر آلت مردانگی عِنّین را ببرند، یک‎سوّم دیه کامل را باید بدهند.
16- بیضه‏های مردی را از بین ببرند، ولی اگر یکی از آنها را از بین ببرند، مطابق مسئلۀ پیش عمل کنند و احوط آنست که بر نصف دیه توافق و مصالحه کنند.
17- آلت زنانگی و فرج زن را به‌طور کلّی ببُرند و از بین ببَرند.
18- دو پستان زنی را ببرند؛ ولی اگر یکی از آنها را ببرند باید نصف دیه یک زن را بدهند.
19- به کسی طوری آسیب وارد کنند که به هیچ وجه نتواند جلوی ادرار یا مدفوع خود را بگیرد.
20- نخاع کسی را به‌طور کلّی قطع کنند.
21- زنی افضا شود، یعنی مخرج بول و حیض او یکی شود. اگر به وسیلۀ اجنبی افضا شده باشد چه به وسیلۀ نزدیکی کردن یا به وسیلۀ دیگر، باید دیه کامل به او بدهد، ولی‏اگر به سبب نزدیکی کردن شوهر افضا شده باشد در صورتی که بعد از بلوغ باشد، بر شوهر چیزی لازم نیست، ولی اگر قبل از بلوغ باشد، احوط آنست که با طلاق جدا شود. اگر با عملیات پزشکی به حالت اول بازگردد، ازدواج مجدد با او بلامانع است، اگرچه مهریه و دیه افضا را که دیه کامل است باید بدهد و اگر آن زن پس از طلاق و خروج از عدّه با کس دیگری هم ازدواج کرده باشد، احتیاط آنست که افضا کننده، نفقۀ او را تا آخر عمر بپردازد.
مسئلۀ ۳۶۹۲ :    اگر مردی اجنبی زنی را با اکراه افضا کند، یعنی مخرج بول و حیض او را یکی کند، هم دیۀ کامل را باید بپردازد و هم مهرالمثل او را بدهد و اگر زن با میل خود تن به این کار بدهد و اکراه نداشته باشد تنها دیه را باید بپردازد. اگر زن باکره باشد و مورد اکراه واقع شود علاوه بر دیۀ کامل و مهرالمثل، «اَرش» بکارت را هم باید بدهد و اگر مکره نباشد علاوه بر دیۀ کامل، ارش بکارت را باید بدهد.
مسئلۀ ۳۶۹۳ :    اگر افضا کننده غیر بالغ باشد، مهریه و دیه بر عهدۀ عاقله است.
مسئلۀ ۳۶۹۴ :    اگر پس از افضا محل بهبود یافت و به حالت اولیه خود بازگشت، احوط مصالحه است.
مسئلۀ ۳۶۹۵ :    اگر کسی بیش از یکی از جنایتهایی که در مسئلۀ ۳۶۹۱ گفته شد مرتکب گردد، دیه تکرار می‏شود. مثلاً اگر به کسی ضربه‏ای وارد کند که هم صدای او از بین برود و هم کور شود و هم کر، سه دیه کامل باید به او بدهد.
مسئلۀ ۳۶۹۶ :    دیه زن با دیه مرد تا یک‌سوم دیه کامل قتل مساوی است و چنانچه دیه از یک‎سوم دیه قتل بیشتر باشد، دیه زن به نصف دیه مرد تنزّل می‏یابد و این از متفرّدات امامیه است.
مسئلۀ ۳۶۹۷ :    اگر کسی گوشت هر دو باسن کسی را به‌طور کامل ببرد طوری که به استخوان برسد دیه کامل باید بدهد و اگر مقداری از آن‎را ببرد به نسبت‏ اندازه مساحت بریده شده باید دیه پرداخت کند و در این جهت میان زن و مرد فرقی نیست.
مسئلۀ ۳۶۹۸ :    اگر پس از بریده شدن گوشتهای باسن، همانها مورد عمل جرّاحی قرار گیرد و اثری از آن جنایت باقی نماند، تفاوت قیمتها را باید بپردازد.
مسئلۀ ۳۶۹۹ :    مقدار دیه شل و فلج کردن هر عضوی که دیه معینی دارد، دو سوّم دیه قطع آنست و چنانچه عضو شل و فلج کسی را قطع کنند، یک‌سوم دیه قطع عضو سالم آن‎را باید به مصدوم بپردازند.
مسئلۀ ۳۷۰۰ :    اگر کمر انسان به‌طوری شکسته شود که هم توانایی راه رفتن او از بین برود و هم نزدیکی کردن، مرتکب این عمل باید دو دیه کامل انسان را بپردازد.
مسئلۀ ۳۷۰۱ :    اگر مردی به شکم زن جوانی آن چنان ضربه‏ای بزند که وضعیت قاعده و خون او را به هم زده و فاسد کند و خون نبیند، یک سال به وی مهلت داده می‏شود، اگر در این مدّت به وضعیت عادی باز گردد، در آن «حکومت» است یعنی او را برده فرض می‏کنند و با این وضع قیمت می‏کنند و بدون آن هم قیمت می‏کنند و مابه‌التفاوت را به او می‏دهند و اگر برنگردد یک‌سوم دیه کامل را به او می‏دهند.
مسئلۀ ۳۷۰۲ :    در موارد اختلاف در اینکه، وضعیت خون دیدن و قاعده‏ زن از بین رفته یا نه، مرجع تشخیص، اهل خبره و متخصص این کار است. اگر از ابتدا با گفتن آنان اطمینان حاصل شود که زن به سبب آن جنایت خون نمی‏بیند، ضارب یک‎سوم دیه را باید بدهد و اگر اهل خبره و متخصص وجود نداشته باشد یا اینکه خود آنان اختلاف داشته باشند، مطابق مسئلۀ پیش عمل می‏شود.
مسئلۀ ۳۷۰۳ :    اگر زن مدّعی شود، بر هم خوردن وضعیت قاعده و خون دیدن او به سبب جنایت جانی است، ولی جانی آن‎را انکار کند، قول زن با قسمش مقدّم است.