حقوق پدر، مادر، همسر، فرزند و احکام آنها : نفقه و احکام آن‏

مسئلۀ ۳۲۲۳ :    نفقه عبارت است از خوراک، پوشاک، تأمین مسکن مناسب و مخارج دیگر زندگی که در حدّ متعارف لازم است. این نوع نفقه در فقه در مواردی واجب می‏شود و آن کسانی که نفقه آنان واجب است در اصطلاح فقهی «واجب النّفقه» نامیده می‏شوند و آنان کسانی هستند که مخارج آنان به ترتیبی که می‏آید بر انسان واجب است و افراد واجب النّفقه سه دسته‎اند:
الف- زن دائم یا زن موقّتی که موقع اجرای عقد، شرط نفقه کرده است.
ب- پدر و مادر و نیز پدران و مادران آنان هر چه بالا روند.
ج- پسر و دختر و اولاد آنان هرچه پایین روند.
مسئلۀ ۳۲۲۴ :    غیر از سه دسته‏ای که در مسئلۀ پیش گفته شد، خویشاوندان دیگر مانند برادر، خواهر، عمو، دایی و خاله و مانند آنها واجب النفقه نیستند، اگرچه مطلوب و مستحب است که اگر نیازمند باشند و انسان توانایی داشته باشد، نفقه ایشان را بدهد و همیشه آنان را در نظر داشته باشد.
مسئلۀ ۳۲۲۵ :    احکام نفقه زن در مسئلۀ ‏۳۱۲۴ گذشت، اما نفقه دو دسته دیگر وقتی واجب می‏شود که خودشان مال و توانایی کسب و کار را نداشته باشند و انسان علاوه بر توانایی، نزدیک‏ترین فرد به آنها باشد یا به ترتیبی که در مسئلۀ بعد خواهد آمد نزدیک‏ترین فرد مخارج آنان را ندهد.
مسئلۀ ۳۲۲۶ :    نفقه اولاد بر پدر و پدران او نزد مشهور فقها، بلکه نزد بعضی ادّعای اجماع شده- به ترتیبی که هر کدام نزدیک‎ترند- واجب است. در دادن نفقه به اولاد، پدر بر جد و جد هم بر پدرجد و هکذا تقدّم دارند. اگر هیچ‌یک از آنها نباشند یا توانایی انجام وظیفه نداشته باشند، در این‌صورت بر مادر واجب است نفقه را بپردازد. اگر مادر هم نباشد یا توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد یا اینکه ندهد و رجوع به حاکم شرع و عدول مؤمنین امکان نداشته باشد، چنانچه مادرِ پدر، پدرِ مادر و مادرِ مادر، هر سه وجود داشته و توانایی نیز داشته باشند، دادن نفقۀ اولاد،  مشترکاً و به‌طور مساوی بر آنها واجب می‏شود. همچنین اگر پدر و مادر انسان، فقیر و ندار باشند، نفقه آنان بر اولاد و نیز فرزندان ایشان که تمکّن مالی داشته باشند، به ترتیب طبقات ارث، هر چه پایین رود واجب است. خواه اولاد پسری باشند یا دختری، نفقه پدر و مادر بر آنان واجب است. اگر کسی فقیر باشد و هم پدرش توانایی داشته باشد و هم فرزندش، بر آنان واجب است نفقه او را به‌طور مساوی و مشترک بپردازند و نیز اگر شخص فقیر هم فرزند دارد و هم مادر، ایشان به‌طور مساوی باید نفقه او را بدهند و اگر آن شخص فقیر هم پدر دارد و هم نوه، نفقه فقیر بر پدرش واجب است و اگر آن فقیر نه اولاد دارد و نه پدر، ولی نوه دارد و مادرش هم زنده است، نفقه او بر مادرش واجب است؛ اگر هم نوه داشته باشد، هم جد و هم جدّه، بایستی نوه، جد و جدّۀ او مشترکاً نفقه او را بپردازند و احوط آنست که این ترتیب رعایت شود.
مسئلۀ ۳۲۲۷ :    نفقه خود انسان بر نفقه زوجه مقدّم است و نفقه زوجه بر نفقه پدر و مادر و دیگر واجب النفقه‏ها، مقدّم است و در خویشان واجب‌النفقه، فرد نزدیک‏تر بر فرد دورتر مقدّم است، بنابراین نفقه پدر بر جد و نفقه اولاد بر نوه مقدّم است.
مسئلۀ ۳۲۲۸ :    اگر فرزند صغیر خود اموال و دارایی داشته باشد، ولیّ او می‏تواند از اموال خود صغیر نفقه‏اش را تأمین کند.
مسئلۀ ۳۲۲۹ :    اگر شخص متمکن از دادن نفقه واجب النفقه امتناع کند، حاکم شرع جامع شرایط او را وادار می‏کند تا نفقه را بدهد و اگر نشد حاکم شرع از اموال شخص برداشته و مخارج زندگی آنان را تأمین می‏کند.
مسئلۀ ۳۲۳۰ :    پدر و مادر علاوه بر اینکه واجب است مخارج زندگی فرزندانشان را مطابق مقررات شرعی تأمین کنند، تعلیم و تربیت و نظارت و اشراف کامل بر امور ایشان، آموختن و یاد دادن خواندن و نوشتن، شنا، تزویج آنان پس از بلوغ و حتّی تسمیه و انتخاب نام برای آنان و دیگر مسائلی که مطابق زمان برای فرزندان لازم است، نیز از حقوق فرزندان بوده و پدران و مادران باید در تحصیل آن برای فرزندان همّت کنند.
مسئلۀ ۳۲۳۱ :    اگر فرزند انسان نیاز به ازدواج داشته باشد طوری که در صورت ترک آن، احتمال وقوع حرام داده می‏شود، بر پدر و در صورت نبودن با حفظ مراتب بر مادر واجب است اگر متمکن باشد، اقدام کند و اگر پدر یا مادر شدیداً احتیاج به ازدواج داشته باشند و فرزند متمکن باشد، واجب است بر آن اقدام کند.
مسئلۀ ۳۲۳۲ :    پدر و مادر باید در میان فرزندان با عدل و انصاف عمل کنند و سزاوار نیست با تبعیض در بین ایشان رفتار کرده و غیر عادلانه مالی را بین ایشان تقسیم کرده و ببخشند، مگر اینکه بعضی از آنان نیازمندتر و یا از مرجّحات عقلی و شرعی برخوردار باشد.