احکام کلی جهاد و دفاع

جهاد، دفاع واهمیت آنها
جهاد یا از ریشه «جَهد»، به فتح جیم به معنای تلاش و کوشش و یا از «جُهد» به ضمّ جیم به معنای صرف نیرو و توان است و یکی از ارکان و ضروریات دین بوده و نشانه جامعیت دین اسلام است. مطابق این اصل، اسلام از مردم خواسته است از تمام توان و نیروی خود استفاده کنند و با سازماندهی و برنامه‎ریزی مناسب و با بهره‎گیری از تمام امکانات و بسیج آنها، زمینه‏های حاکمیت بخشیدن اسلام، احکام الهی و ارزشهای والای انسانی را به وجود آورند.
جهاد منشأ عزّت، حیثیت، شرافت و عظمت امّت اسلام است و با اینکه از فروع دین به شمار می‏رود و در ردیف اصول دین قرار نمی‏گیرد، ولی در میان فروع دین هیچ کدام به اندازه جهاد مورد توجّه و تأکید اسلام، روایات و رهبران الهی قرار نگرفته و ریشه این امر در خود قرآن کریم است. در این کتاب عزیز آیات فراوانی دربارۀ اصل فریضه جهاد و اهمّیت آن و ضرورت و لزوم جهاد و آثار و برکات و فلسفه آن آمده است که به تبع آن روایات زیادی در تفسیر و تبیین آیات جهاد و تشریح حدود، ضوابط، احکام و فضیلت و جایگاه رفیع آن از طرف معصومین در اختیار امّت اسلام قرار داده شده و از جمله از امام اول شیعیان، باب علم نبی اکرم اسلام‏ نقل شده است که فرمود: «جهاد در راه خدا دری از درهای بهشت است که خدای عالم آن‎را به روی اولیای خاص خود گشوده است»  و به اعتقاد ما اگر در اسلام هیچ دستورالعمل دیگری غیر از جهاد با این گستردگی و وسعت نبود، همین کافی بود تا اثبات کند اسلام، صِرف اخلاقیات، پند و اندرزو نصایح روحی و روانی نیست. اسلام تنها مناسکی ‏برای تشویق مردم به زهد و وارستگی معنوی و اخلاقی فرد نیست، بلکه دین جامعی است که تبیین کننده راه و رسم زندگی و حیات فردی و اجتماعی و متکفّل روش اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اخلاقی و فکری است و جهاد تضمین کننده تحقّق عینی اسلام در تمام زمینه‏هاست.
فقهای عظام جهاد را به دو قسمت تقسیم کرده‏اند، جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی.
جهاد ابتدایی عبارت است از جهادی که مسلمانان و نظام اسلامی به فرماندهی امام مسلمین به منظور دعوت کافران، مشرکان و معاندان با اسلام و قرآن، به اسلام، آزادی و گفت‎وگوی منطقی، برای اجرای عدالت و احیای آن یا جلوگیری از نقض پیمان کسانی- اهل کتاب و پیروان ادیان توحیدی- که با نظام اسلامی عهد و پیمان بسته‎اند، پیشگیری از شورش و نفوذ یاغیان و شورشگران و افراد مسلّح و آشوبگر نسبت به نظام اسلامی چه داخلی باشند و چه وابسته به خارج، انجام می‏دهند. در واقع جهاد ابتدایی برای دفاع از حریم انسانیت و حقوق فطری و طبیعی و اعتقادات و باورهای مذهبی انسانهاست و هدف از آن کشورگشایی و گسترش مرزهای کشور اسلامی نیست، بلکه ایجاد فضایی است که در آن انسانهای آزاد و فکور بتوانند راحت زندگی کنند و تحت سلطه و نفوذ قدرتهای شیطانی نبوده و بستر مناسبی برای انجام دستورات خداوندی و ابراز فکر و اندیشه پیدا کنند.
در واقع جهاد دفاعی وقتی است که دشمن- هر کس که باشد- به مرز و بوم مسلمانان تجاوز کند و در صدد سلطه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر آنان باشد و اساساً جهاد دفاعی وقتی معنا پیدا می‏کند که تجاوز و تعدّی از قِبَل حکومت یا گروهی صورت گیرد، بنابراین ممکن است جهاد دفاعی در برابر شورشیان مسلّح داخلی یا وابسته به خارج هم رخ بدهد، وقتی که اشرار و قاچاقچیان به منطقه‏ای هجوم می‏آورند و آن منطقه را ناامن می‏سازند، قرار گرفتن نیروهای مسلّح در برابر ایشان از مصادیق جهاد دفاعی است.
مسئلۀ ۱۹۳۱ :    شرکت در جهاد بر کسانی واجب است که شرایط زیر را داشته باشند: ۱- بلوغ، ۲-عقل، ۳- مرد بودن، ۴- آزادی و حرّیت، ۵- بینایی، ۶- پیر نبودن، ۷- زمین‎گیر نبودن، ۸- سلامتی از مرضهایی که نمی‏گذارد انسان وظیفه‏اش را درست انجام بدهد.
مسئلۀ ۱۹۳۲ :    فرار از جبهه گناه بزرگی است و جایز نیست، مگر اینکه تاکتیکی و برای رفتن از جبهه‏ای به جبهه دیگر یا برای تدارکات، آماده سازی و تهیه نیرو باشد.
مسئلۀ ۱۹۳۳ :    جهاد تنها جانی نیست، بلکه مالی هم است، بنابراین اگر ادامه جهاد نیاز به تهیه ادوات، مساعدت و بذل اموال دارد، بر تمام کسانی که دارای امکانات مالی و ادواتی هستند و تمکن دارند، واجب است به اندازه توان و قدرت کمک کنند.
مسئلۀ ۱۹۳۴ :    شرکت در جهاد ابتدایی و دفاعی از قبیل واجبات کفایی است، بنابراین مادامی که افراد به اندازه کافی شرکت نکرده‏اند و منطقه نیاز دارد، بر همۀ کسانی که شرایط جهاد یا دفاع را دارند، واجب است در جبهه حاضر شوند.
مسئلۀ ۱۹۳۵ :    در مواردی که پدر و مادر مانع شرکت فرزندان در جهاد و دفاع می‏شوند، اگر حضور آنان در صحنه دفاع و جهاد به صورت وظیفه و مسئولیت، یا کارایی و تخصّص ایشان طوری باشد که دیگران نتوانند آن‎را انجام دهند، در حقیقت دفاع و جهاد به صورت عینی بر ایشان واجب است و نهی پدر و مادر بر آن تأثیر ندارد، ولی اگر این طور نباشد و جهاد یا دفاع واجب کفایی باشد و نیروی کاردان، توانا و متخصّص به اندازه کافی در جبهه‏ها حضور داشته باشد و پدر و مادر هم منع کنند و حضور فرزند در جبهه موجب ناراحتی ایشان شود، مخالفت با آنان جایز نیست.