احکام حواله‏

مسئلۀ ۲۷۴۶ :    حواله یا احاله عبارت از این است که شخصی که ذمّه‏اش بر بدهی کسی مشغول است و بدهکار اوست، ذمۀ دیگری را جایگزین ذمۀ خود قرار دهد، به عبارت دیگر، بدهکار طلبکارش را به آن دیگری حواله کند. بنابراین اگر بدهکار طلبکار را حواله دهد که بدهی را از دیگری بگیرد و آن طرف هم قبول کند که طلب را بپردازد و قرارداد حواله درست شود، آن طرف که به او حواله شده می‏شود بدهکار و طلبکار نمی‏تواند از بدهکار اولی مطالبه طلب کند. حواله کننده را «محیل» و کسی که به او حواله شده «محالٌ علیه» و خود عمل «حواله» یا «إحاله» و طلبکاری که قبول کرده طلبش را از شخص ثالث بگیرد، «محتال» نامیده می‏شود.
مسئلۀ ۲۷۴۷ :    در قرارداد حواله صیغه و لفظ خاصی شرط نیست و همین که بدهکار و طلبکار و شخص سوم، از حواله آگاه شده و قبول کنند، حواله صحیح است.
مسئلۀ ۲۷۴۸ :    هر کدام از حواله دهنده و حواله گیرنده و آن کسی که به او حواله شده، باید عاقل، بالغ و دارای اختیار بوده و سفیه نباشند و از طرف حاکم شرع جامع شرایط از تصرّف در اموال خود منع نشده باشند، مگر آنکه حواله دهنده اگرچه از طرف حاکم شرع ممنوع التصرف است و لیکن حواله به کسی کرده که بدهکار حواله دهنده نیست و نسبت به بدهکار بری‏ء الذمّه است، در این صورت حواله کردن اشکال ندارد چون حواله دهنده نسبت به اموال خود محجور است نه نسبت به ذمّه‏اش.
مسئلۀ ۲۷۴۹ :    برای صحیح بودن قرارداد حواله لازم نیست آنچه حواله می‏شود عین خارجی باشد، بلکه اگر منفعت یا کاری باشد که مباشرت شخص بدهکار در آن شرط نباشد، مانند انجام نماز و روزۀ قضا و دوختن لباس، قرارداد حواله صحیح است.
مسئلۀ ۲۷۵۰ :    کسی که برایش حواله داده می‏شود- محال علیه- اگر بدهکار حواله دهنده است، احتیاط واجب آنست که اگر به او حواله داده می‏شود، با رضایت او باش،. چه حواله شده از همان چیزی باشد که حواله کننده برعهدۀ آن کسی که به او حواله کرده گذاشته باشد چه نباشد، ولی اگر محال علیه بدهکار حواله کننده نباشد، باید حواله با رضایت و قبولی وی باشد. هم‎چنین اگر کسی که حواله می‏دهد از آن کسی که به او حواله می‏شود مثلاً گندم طلب داشته باشد ولی به او جو حواله دهد باید با رضایت او حواله شود.
مسئلۀ ۲۷۵۱ :    موقعی که انسان حواله می‏دهد باید بدهکار باشد پس اگر بخواهد وام بگیرد تا هنگامی که نگرفته و بدهکار نشده است، حواله صحیح نیست.
مسئلۀ ۲۷۵۲ :    مقدار و جنس حواله باید برای حواله دهنده و طلبکار معلوم باشد، بنابراین اگر مبلغی پول و مقداری گندم مثلاً به کسی بدهکار باشد و به او بگوید یکی از این دو طلب را از فلان کس دریافت کنید، حواله باطل است.
مسئلۀ ۲۷۵۳ :    اگر مقدار بدهی طلبکار معلوم باشد ولی احتیاج به مراجعه داشته باشد مثلاً طلب در دفتر نوشته شده باشد و قبل از رجوع مقدار آن‎را ندانند، اقوی‏ و احوط آنست که قبل از رجوع به دفتر حواله ندهند، بلکه اول دفتر را ببینند و به طلبکار مقدار طلبش را اطلاع دهند و سپس حواله دهند.
مسئلۀ ۲۷۵۴ :    طلبکار ملزم نیست حواله را قبول کند، اگرچه کسی که به او حواله شده، فقیر نباشد و در پرداخت آن کوتاهی نکند.
مسئلۀ ۲۷۵۵ :    اگر به کسی حواله دهد که بدهکار نیست، چنانچه او حواله را قبول کند بنا بر احتیاط واجب قبل از پرداختن حواله، به حواله کننده رجوع نکند و اگر طلبکار، طلب خود را با محال علیه به مقدار کمتری صلح کند، محال علیه همان مقدار مصالحه شده را می‏تواند از محیل مطالبه کند و بهتر است در مقدار زاید، تراضی محیل و محتال به دست آید.
مسئلۀ ۲۷۵۶ :    در مواردی که کسی به بدهکار حواله دهد شرط نیست نوع بدهی حواله دهنده با بدهی حواله شده یکی باشد و در صورت اختلاف در نوع و جنس بدهی‏ نیز، اگر بدهکار موافقت کند، حواله صحیح است.
مسئلۀ ۲۷۵۷ :    اگر کسی به صورت رایگان مبلغ حواله را بپردازد یا پرداخت آن‎را ضمانت کند و طلبکار هم قبول کند، حواله از عهدۀ کسی که به او حواله شده ساقط می‏شود.
مسئلۀ ۲۷۵۸ :    پس از آنکه حواله با تمام شرایط منعقد شد، حواله دهنده و آنکه به او حواله شده، حق ندارند حواله را به هم بزنند و طلبکار نیز حق ندارد حواله را به هم بزند و برای گرفتن طلب خود به حواله دهنده رجوع کند، مگر آنکه طرفی که به او حواله شده، موقع حواله فقیر و محتاج تأمین مخارج سالیانه خود و عائله‏اش باشد و طلبکار هم متوجه نشده و بعد بفهمد، ولو اینکه شخص پس از اتمام حواله غنی شده باشد، در این صورت طلبکار می‏تواند حواله را به هم بزند و طلب خویش را از حواله دهنده بگیرد.
مسئلۀ ۲۷۵۹ :    در صورتی که حواله دهنده و آن کسی که به وی حواله شده است و طلبکار یا هر کدام از آنان به هم زدن حواله را شرط کنند، مطابق شرط، می‏توانند حواله را به هم بزنند.
مسئلۀ ۲۷۶۰ :    اگر حواله دهنده، خودش طلب طلبکار را بدهد، چنانچه به درخواست آن کسی که به او حواله شده- که مدیون حواله کننده بوده- است، حواله را پرداخته باشد، می‏تواند آن چیزی را که داده است از او بگیرد، ولی اگر بدون درخواست او داده، نمی‏تواند چیزی را که داده از او مطالبه کند.
مسئلۀ ۲۷۶۱ :    کسی که به او حواله شده، می‏تواند با موافقت طلبکار او را به شخص سوّمی حواله دهد، چه آن شخص سوم بدهکار او باشد چه نباشد و شخص ثالث هم با موافقت طلبکار می‏تواند او را به فرد چهارّم معرّفی کند.