حریم، تعریف و احکام آن‏

مسئلۀ ۲۹۴۳ :    حریم هر چیز مقداری از زمین، آبراه یا فضای خالی اطراف آن چیز است که جزء مصالح و مرافق آن چیز محسوب می‏شود و تصرف دیگران در آن حریم موجب ضرر و زیان برای آن چیز است یا موجب عدم استفاده و بهره برداری و یا نقصان استفاده از آن می‏باشد. هر آبادی، کارخانه، مزرعه، باغ، قنات، چاه، نهر آب، ساختمان، مدرسه، شرکت و هر چیزی که در زمین برای اهدافی احداث می‏شود، دارای‏حریم است. بنابراین اگر کسی زمینی را به نحوی احیاء کند، قنات یا ساختمانی احداث کند، چاهی بکند و یا نهری به وجود آورد و متناسب هر کدام از آنها حریم در نظر بگیرد، کس دیگری حق ندارد آن‎را برای خود احیاء کند و در آن حریمها اگرچه موات باشد، ایجاد مزاحمت کند و اگر کسی حریمها را احیاء کند، مالک نمی‏شود.
مسئلۀ ۲۹۴۴ :    مقدار حریم به حسب اشیا، تناسب آنها، جاها، زمانها و موقعیتها، متفاوت است.
مسئلۀ ۲۹۴۵ :    اگر کسی در زمین موات خانه‏ای احداث کند، راه و خاک ریز و آبریز و برف‏انداز به مقدار لازم، حریم آن خانه است و حریم نهر احداث شده، محل عبور برای تعمیر و تنقیح و گل‏انداز آنست اگرچه ممکن است با تکامل نظام مهندسی و اصول شهرسازی عملاً به این نوع حریم احتیاجی وجود نداشته باشد که در این صورت حریم به این شکل، موضوعاً منتفی است و در جایی که از ماشین و مانند آن برای جمع آوری گل‎ولای استفاده می‏کنند، محل گل و لای به عنوان حریم محسوب نمی‏شود و حریم چاه احداث شده در زمین موات، مقداری از زمین کنار آنست که برای آب کشیدن از آن و تعمیر و گل‏انداز آن و در صورت مکانیزه بودن محل گذاشتن موتور و گل‏انداز آن لازم است، علاوه بر این اگر چاه برای آب دادن حیوانات کنده شده، حریم آن چهل ذراع- حدود بیست متر- و اگر برای آب کشیدن برای زراعت است، حریم آن شصت ذراع است، پس اگر دیگری بخواهد در زمین موات چاه بکند باید این فاصله را رعایت کند، در قنات و چشمه، علاوه بر محل اصلاح آن و گل‏انداز، حریم منبع آب آن- مادر چاه- در زمین سخت پانصد ذراع- دویست و پنجاه متر-و در زمین سست هزار ذراع- پانصد متر – است. پس اگر کسی بخواهد نزدیک آن، قنات دیگری احداث کند، باید این فاصله را رعایت کند و اگر فرضاً با رعایت این فاصله باز هم به قنات اول ضرر وارد می‏شود، بنا بر احتیاط اگر اقوی‏ نباشد باید فاصله را زیادتر کند تا خسارت وارد نشود. حریم آبادی مسکونی که در زمین موات احداث می‏شود مطلق مرافق و مصالح آبادی و اهل آنست و از قبیل راه ورود و خروج، راه آب و خاک‏انداز و کودانداز، جای خرمنها، محل اجتماع اهالی، مدرسه، محل بازی جوانان، میدان ورزش، پارک و پارکینگ، قبرستان، چراگاه و امثال اینهاست، پس کسی حق ندارد این قسمتها را برای خود احیاء و تملّک کند.
مسئلۀ ۲۹۴۶ :    با توجّه به اینکه شرایط زندگی دگرگون شده و با نظام مهندسی جدید، اصول شهرسازی و معماری نسبت به گذشته تغییرات جدّی و ماهوی پیدا کرده است، مجتمعهای مسکونی بزرگ و کوچک، برجها، شهرکهای صنعتی و دامی با اشکال جدید، راههای هوایی و زمینی، مترو، راه آهن، فرودگاه‏ها و امثال اینها وارد زندگی بشر شده، طبعاً حریم به آن معنا که گفته شد با آن محدودیت، نمی‏تواند پاسخگوی اینها باشد لذا توسعه آن با توجه به فرهنگ و تکنولوژی جدید، امری ضروری و الزامی بوده و تشخیص آن بر عهدۀ دستگاه‏های ذیربط و متخصصان است و برای تحقیق در مسئلۀ حریمها به کتب مفصّل فقهی مراجعه شود.
مسئلۀ ۲۹۴۷ :    همسایه و همسایگی از امور مهم بوده و در روایات بر آن تأکید زیادی شده است از جمله نقل شده که پیامبر اکرم‏ فرمودند: هر کس همسایه‏اش را اذیت کند خدای عالم بوی بهشت را بر او حرام می‏کند و جای او در جهنّم است و هر کس حقّ همسایه را ضایع کند از ما مسلمانان نیست  و از جمله در حدیثی از امام صادق‏ نقل شده که فرمودند: مؤمن کسی است که همسایه‏اش از ظلم و ستم و آزار او در امان باشد  و از جمله معاویه بن عمّار از امام صادق‏ نقل می‏کند که فرمودند: حُسن همسایگی و تحمّل رنجها و اذیتهای همسایه و همسایگان، باعث عمران و آبادانی شهرها و طولانی شدن عمرهاست . بنابراین تصرف انسان در ملک خود نباید موجب ضرر و زیان همسایگان گردد و اگر کسی به این بهانه موجب ضرر و زیان برای همسایگان گردد، بنا بر احتیاط این کار او از مصادیق حرام است، اگر اقوی‏ نباشد.