اعتکاف در نظر فقهای اسلام عبارت است از اینکه انسان به قصد تقرّب به خداوند متعال و به منظور عبادت او با شرایط خاصی که در مسائل آینده بیان خواهد شد، در مسجد بماند.
اعتکاف در لغت از مادّه «عکوف» گرفته شده و عکوف به معنای ملازم شدن، حبس کردن، متلبّس گردیدن، مواظبت کردن و مانند اینهاست که در تمامی آنها نوعی قرار و مستقر شدن و ثبات ملاحظه شده و با توجه بهمعنای لغوی، اعتکاف از عکوف اشتقاق پیدا کرده است و ظاهراً اعتکاف به همان معنای عرفی و لغوی در شرع گرفته شده است، منتها شارع مقدّس آنرا با قیود و شرایطی، محدود و مقید فرموده، بنابراین اعتکاف از معانی صرف تعبّدی نیست و در هر موردی قید و حدّ شرعی وارد شده باشد به آن قید اخذ میشود و در هر جا که قید و حدّی وارد نشده باشد و یا مورد شک و تردید قرار گرفته باشد به همان معنای عرفی و لغوی ارجاع داده خواهد شد.
اعتکاف در روایات اسلامی
اخبار و روایات زیادی به‌طور متواتر از طریق شیعه و سنّی از پیامبر عظیم الشأن اسلام در مورد اعتکاف وارد شده و روایات و سخنانی نیز به همین مضمون از زبان امامان معصوم نقل گردیده است؛ در روایتی نقل شده که پیامبر عظیم الشّأن اسلام فرمودهاند: «ده روز اعتکاف در ماه رمضان ثوابش معادل دو حج و دو عمره است» و نیز نقل شده که دهه آخر رمضان پیامبر بزرگوار اسلام در مسجد معتکف میشدند و بستر خواب ایشان در این دهه کاملاً جمع میشد.
مسئلۀ ۱۸۹۵ : در تمام ایام سال غیر از روزهایی که روزه گرفتن در آنها حرام است، اعتکاف صحیح است و افضل آنها ماه رمضان به ویژه دهه آخر آنست.
مسئلۀ ۱۸۹۶ : اعتکاف عملی مستحبّی است، ولی به سبب نذر، قسم، عهد و مانند اینها بر انسان واجب میشود.
مسئلۀ ۱۸۹۷ : مستحب است کسی که معتکف میشود، نمازها و دعاهایی را که دربارۀ اعتکاف وارد شده است، در حدّ توان انجام دهد.
