دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی بیات زنجانی پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی بیات زنجانی
مسئلۀ ۱۰۷۸ : در رکعت اوّل و دوّم نمازهای یومیه واجب است پس از تکبیرهالاحرام اوّل سورۀ حمد و سپس بنا براحتیاط واجب یک سورۀ کامل از سورههایی که سجدۀ واجب ندارند (به جز سورههای نجم، سجده، فصّلت و علق) خوانده شود، ولی چنانچه وقت نماز تنگ باشد به‌طوری که اگر سوره را بخواند، تمام یا قسمتی از نماز در خارج وقت خوانده میشود یا مثلاً بترسد که دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند، نباید سوره را بخواند و چنانچه در کاری خیلی عجله داشته باشد میتواند سوره را نخواند.
مسئلۀ ۱۰۷۹ : نمازگزار بعد از نیت و ایستادن به نماز و گفتن تکبیرهالاحرام باید سورۀ حمد را به عربی و به ترتیب زیر بخواند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ »، «أَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»، «أَلرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ»، «مَالِک یوْمِ الدِّینِ»، «إِیاک نَعْبُدُ وَ إِیاک نَسْتَعِینُ»، «إِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیم»، «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِم»، «غَیرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیهِمْ وَ لاَ الضَّالِّینَ» .
مسئلۀ ۱۰۸۰ : نمازگزار هنگام خواندن سورۀ حمد نباید قصد دعا داشته باشد بلکه باید نیت او خواندن قران باشد.
مسئلۀ ۱۰۸۱ : ترتیب در خواندن حمد و سوره لازم است، یعنی اوّل باید حمد و پس از آن سوره را بخواند؛ پس اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است و چنانچه سهواً سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد سوره را از اوّل بخواند. اگر بعد از خواندن حمد یادش بیاید که سوره را قبلاً خوانده، لازم نیست حمد را دوباره بخواند بلکه فقط سوره را اعاده کند اما اگر بعد از ورود به رکوع متوجه شود که به ترتیب انجام نداده، اعتنا نکند.
مسئلۀ ۱۰۸۲ : در یک رکعت بعد از خواندن حمد میتواند بیش از یک سوره را بخواند، هر چند این کار در نماز واجب کراهت دارد و احوط ترک آنست.
مسئلۀ ۱۰۸۳ : کسی‌که حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و پس از رسیدن به رکوع متوجّه شود، نمازش صحیح است و بنا بر احتیاط واجب باید پس از نماز برای هر کدام که فراموش کرده دو سجدۀ سهو بجا آورد که کیفیت آن بعداً بیان خواهد شد، ولی اگر قبل از خم شدن برای رکوع یا بعد از آن و قبل از رسیدن به حدّ رکوع متوجّه شود، باید حمد یا سوره یا هردو آنها را که فراموش کرده است بخواند.
مسئلۀ ۱۰۸۴ : در نمازهای واجب انتخاب و خواندن هر یک از سورههای قرآن به جز سورههایی که سجدۀ واجب دارند، اشکال ندارد، واگر نمازگزار عمداً یکیاز آن سورهها را بخواند بنا بر احتیاط واجب نمازش باطل است.
مسئلۀ ۱۰۸۵ : اگر سهواً یکی از سورههای سجده‌دار را شروع کند، در صورتی‌که قبل از رسیدن به آیۀ سجده متوجه شود واجب است که احتیاطاً آن سوره را رها کند و سورۀ دیگری بخواند و اگر بعد از خواندن آیۀ سجده متوجّه شود، واجب است احتیاطاً برای آن آیه، سجده بجا آورد بعد آن سوره را تمام کند و سوره دیگری را به نیت قَربت مطلقه و بدون نیت واجب یا مستحب بخواند و احتیاطاً نمازش را دوباره بخواند؛ اگر برای سجدۀ آیۀ سجده، فقط اشاره کند و سجدهای بجا نیاورد، ظاهر این است که نمازش صحیح است و اعاده ندارد و اگر برای آیۀ سجده اشاره نکند و بعد از اتمام سوره به رکوع برود و بعد از رکوع به سجده که میرود مقداری از سجده را به قصد سجدۀ تلاوت سورۀ سجده‌دار و مقداری از آنرا به نیت سجدۀ همان نماز قرار دهد، اقوی این است که نمازش صحیح است و زیادهای هم صورت نگرفته است تا نماز را مورد اشکال قرار دهد.
مسئلۀ ۱۰۸۶ : اگر نمازگزار در حال نماز آیۀ سجده را به‌طور قهری بشنود و به اشاره سجده کند، نماز او صحیح است و بعد از نماز احتیاطاً سجدۀ تلاوت را بجا آورد؛ اگر عمداً به آیۀ سجده گوش کرد به دستور مسئلۀ قبل عمل کند.
مسئلۀ ۱۰۸۷ : در نماز مستحبی خواندن سوره لازم نیست، گرچه آن نماز به سبب نذر کردن واجب شده باشد و اگر نذر به اصل نماز که مستحب است و در آن سورۀ مخصوص ذکر نشده متعلق باشد و یا در بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز وحشت که سورۀ مخصوص دارد بخواهد به دستور آن نماز عمل کند باید سوره را بخواند.
مسئلۀ ۱۰۸۸ : اگر بعد از قرائت حمد یکی از دو سورۀ توحید و یا «کافرون» را شروع کند نمیتواند آنها را رها کند و سورۀ دیگری بخواند و نیز جایز نیست از یکی از این دو سوره به دیگری عدول کند، ولی اگر سورۀ دیگری را شروع کند بنا بر احتیاط تا وقتی که به نصف سوره نرسیده باشد میتواند آنرا رها کند و سورۀ دیگری را بخواند اگرچه اقوی آنست که تا قرائت دوسوم سوره میتواند سورۀ اول را رها کرده و به سورۀ دیگری عدول کند.
مسئلۀ ۱۰۸۹ : در نماز جمعه و نیز در نماز ظهر روز جمعه مستحب است در رکعت اول بعد از حمد، سورۀ جمعه و در رکعت دوم بعد از حمد سورۀ منافقین را بخواند و اگر نمازگزار قرائت یکی از این دو سوره را شروع کرده باشد، احتیاطاً باید ادامه دهد و آنرا رها نکند حتّی اگر به نصف سوره هم نرسیده باشد.
مسئلۀ ۱۰۹۰ : اگر نمازگزار در نمازجمعه یا نماز ظهر روز جمعه، به سبب فراموشی به جای سورههای جمعه و منافقین سورۀ دیگری را بخواند ولو اینکه توحید و کافرون باشد، مادامی که به نصف نرسیده است میتواند آنرا رها کند و سورۀ جمعه یا منافقین را بخواند، امّا اگر عمدی باشد، بنا بر احتیاط نمیتواند سورۀ توحید یا کافرون را رها کند و جمعه یا منافقین را بخواند.
مسئلۀ ۱۰۹۱ : اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا به خاطر ضرورت و ناچاری مثلاً به سبب تنگی وقت نتواند آن سوره را تمام کند، میتواند آنرا رها کند و سورۀ دیگری را اگرچه از نصف یا دو سوم هم گذشته باشد و حتی سورۀ توحید و کافرون باشد، بخواند.
مسئلۀ ۱۰۹۲ : اظهر آنست که سورۀ فیل و قریش و نیز سورههای ضحی و انشراح در نماز در حکم یک سوره هستند و باید به همان ترتیب که در قرآن آمده است با گفتن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» بخوانند.
مسئلۀ ۱۰۹۳ : آیۀ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ»، جزء سوره است، غیر از سورۀ برائت که «بِسْمِ اللَّهِ» ندارد، بنابراین خواندن آن پیش از سوره در نماز لازم است، جز درسورۀ برائت.
مسئلۀ ۱۰۹۴ : هر سورهای را که میخواهند در نماز بخوانند، بنا بر احتیاط واجب باید «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» آنرا هم به نیت همان سوره بخوانند، بنابراین صحیح نیست که اول «بِسْمِ اللَّهِ» را بخوانند بعد سوره را معین کنند و یا به نیت سورهای «بِسْمِ اللَّهِ» بگویند و بعد سورهای دیگر را به جای آن بخوانند و اگر بخواهند عدول کنند، «بِسْمِ اللَّهِ» آنرا هم باید دوباره بخوانند.
مسئلۀ ۱۰۹۵ : بر زن و مرد واجب است که حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند و بر مرد واجب است که حمد و سورۀ نماز صبح، مغرب و عشا را بلند بخواند و نیز تمام کلمات و حروف حمد و سوره (حتی حرف آخر) را بلند بخواند.
مسئلۀ ۱۰۹۶ : زنان مخیر هستند که حمد و سورۀ نمازهای صبح، مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخوانند و اگر نامحرم صدایشان را بشنود احتیاطاً واجب است آهسته بخوانند.
مسئلۀ ۱۰۹۷ : در جایی که واجب است حمد و سوره را بلند بخوانند، اگر عمداً آهسته بخوانند یا برعکس، نماز باطل است. اگر به سبب فراموشی یا جهل به اصل موضوع یا حکم باشد، حتی اگر نمازگزار متوجه سؤال بشود، ولی دنبال جواب نرود و سؤال نکند، اگر قصد قربت تحقق پیدا کرده باشد، نمازش صحیح است، گرچه در صورت توجه به سؤال و نپرسیدن آن بهتر است که اعاده کند. اگر در وسط خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده است لازم نیست آن مقداری را که خوانده است دوباره بخواند، گرچه احوط آنست که اعاده کند.
مسئلۀ ۱۰۹۸ : ملاک در بلندی و آهسته بودن صدا، جوهره داشتن و تشخیص عرف است، بنابراین اگر صدای نمازگزار به قدری آهسته باشد که تنها خود او بشنود و به نظر عرف مردم بلند به حساب نیاید، هر چند جوهرۀ صدا را داشته باشد نمی‌توان به آن اکتفا کرد.
مسئلۀ ۱۰۹۹ : در خواندن حمد و سورهای که واجب است بلند خوانده شود، اگر صدا را بیش از حد معمول بلند کنند مثلاً فریاد بکشند، نماز باطل است.
مسئلۀ ۱۱۰۰ : واجب است نمازگزار تمام افعال، اعمال و اذکار نماز را یاد بگیرد و همۀ کلماتی را که لازم است، به‌طور صحیح بیاموزد و ادا کند و افرادی که نیاموختهاند واجب است در فراگیری آن کوشش کنند و کسانی که نمیتوانند به هیچ وجه به‌طور صحیح یاد بگیرند، بنا بر احتیاط در صورت امکان لازم است کسی به آنها تلقین کند و اگر آن هم امکان ندارد هر طور که میتوانند بخوانند و بنا بر احتیاط مستحب نماز را با جماعت بخوانند.
مسئلۀ ۱۱۰۱ : اگر یکی از کلمات حمد و سوره را نداند یا عمداً آنرا نگوید یا به جای حرفی، حرف دیگر را بگوید، مثلاً به جای «ض» بگوید «ز»، یا جایی را که باید بدون إعراب (فتحه، کسره یا ضمه) خوانده شود إعراب دهد یا تشدید را نگوید، نماز باطل است.
مسئلۀ ۱۱۰۲ : اگر إعراب کلمهای را نداند، واجب است یاد بگیرد، ولی اگر در کلمهای که وقف کردن در آخر آن جایز است همیشه وقف کند، لازم نیست إعراب آنرا یاد بگیرد.
مسئلۀ ۱۱۰۳ : کسی‌که حمد و سوره و کارهای دیگر نماز را خوب نمیداند، ولی میتواند یاد بگیرد، در صورت وسعت وقت واجب است یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است در صورت امکان بنا بر احتیاط نماز را با جماعت بخواند.
مسئلۀ ۱۱۰۴ : واجب است تسبیحات اربعه و نیز ذکرهای واجب نماز مانند ذکر رکوع و سجود و تشهّد به عربی فصیح خوانده شود و اگر نداند کلمهای باید با سین تلفّظ شود یا با صاد واجب است یاد بگیرد و چنانچه به هر دو شکل بخواند نمازش باطل است، مگر آنکه هر دو گونه قرائت شده باشد و به امید رسیدن به واقع هر دو را بخواند یا کلمهای که خوانده شده است از اذکار باشد و حتّی اگر غلط هم خوانده شود از ذکر بودن خارج نشود، در این صورت نماز صحیح است.
مسئلۀ ۱۱۰۵ : اگر انسان کلمهای را صحیح بداند و مدّتی نیز همین‌گونه نماز بخواند و بعد متوجّه شود غلط بوده است، در صورتی که در یادگیری کوتاهی نکرده باشد، نمازهایی که خوانده صحیح است و برای نمازهای بعدی باید یاد بگیرد، ولی اگر کوتاهی کرده باشد بنا بر احتیاط در وقت اعاده و در خارج وقت قضا کند.
مسئلۀ ۱۱۰۶ : اگر در کلمهای «واو» باشد و حرف قبل از واو در آن کلمه ضمّه داشته باشد و بعد از واو در همان کلمه همزه «ء» به کار رفته باشد، مانند کلمۀ سوء، بهتر است که آن واو را مد بدهند و بکشند و نیز اگر در کلمهای الف باشد و حرف قبل از آن، فتحه «َ» داشته باشد و حرف بعدی هم همزه «ء» باشد مانند جَاءَ، بهتر است الف آنرا مد داده و بکشند، همچنین اگر در کلمهای حرف «ی» باشد و حرف قبل آن کسره داشته و بعد از آن هم همزه «ء» واقع شده باشد مانند جِیئَ، بهتر است با مد خوانده شود و اگر بعد از واو، یا و الف، به جای همزه، حرفی باشد که ساکن است یعنی هیچ کدام از حرکات فتحه و کسره و ضمه را نداشته باشد، باز هم بهتر است این سه حرف و یا به عبارتی این سه صدا با مد، خوانده شوند مانند «وَ لاَ الضَّآلِّینَ» که بعد از الف در ضالّین، لام ساکن واقع شده و بهتر است الف آن با مد خوانده شود.
مسئلۀ ۱۱۰۷ : بهتر است که در نماز وقف به حرکت و وصل به سکون نکند و معنای وقف به حرکت آنست که حرکت حرف آخر کلمه را بگوید و بعد مکث کند و سپس کلمۀ بعد را بخواند مثلاً بگوید «أَلرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» و میم آخر را کسره دهد و بعد قدری مکث کرده و بگوید «مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ»؛ و معنای وصل به سکون آنست که کلمهای را بدون اظهار حرکت حرف آخرش، به کلمۀ بعدی وصل کند مثلاً بگوید أَلرَّحْمَنِ الرَّحِیمْ و میمِ أَلرَّحِیمِ را بدون اینکه کسره دهد بلافاصله به کلمۀ بعدی وصل کند و آنرا بگوید.
مسئلۀ ۱۱۰۸ : نمازگزار در رکعت سوم و چهارم نماز میتواند فقط حمد را بخواند یا سه مرتبه «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَإِلَهَإِلاَّاللَّهُ وَاللَّهُأَکبَرُ» یا یک مرتبه همین ذکر را بگوید و همچنین میتواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بخواند؛ البتّه در رکعتهای سوم و چهارم تسبیحات از حمد افضل است و بهتر است که سه مرتبه هم خوانده شود.
مسئلۀ ۱۱۰۹ : اگر تسبیحات در رکعت سوم و چهارم بیشتر از سه مرتبه خوانده شود به نیت ذکر مطلق اشکالی ندارد، ولی اگر به قصد ورود و دستور ذکر نماز خوانده شود، جایز نیست.
مسئلۀ ۱۱۱۰ : در تنگی وقت نماز واجب است که تسبیحات اربعه یکهبار گفته شود.
مسئلۀ ۱۱۱۱ : بر مرد و زن واجب است در رکعت سوّم و چهارم نماز تسبیحات اربعه را آهسته بخوانند.
مسئلۀ ۱۱۱۲ : در مواردی که به جای تسبیحات، حمد را میخوانند، بنابراحتیاط واجب حتّی «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» را هم باید آهسته بخوانند.
مسئلۀ ۱۱۱۳ : کسانی که نمیتوانند تسبیحات اربعه را یاد بگیرند یا به‌طور صحیح ادا کنند واجب است به جای تسبیحات، حمد را بخوانند.
مسئلۀ ۱۱۱۴ : اگر در یکی از دو رکعت اول نماز به گمان اینکه دو رکعت آخر است تسبیحات بخواند، در صورتی که قبل از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند، ولیاگر بعد از رکوع بفهمد نمازش صحیح است و برای ترک حمد و سوره درصورت دوّم و زیادۀ تسبیحات در هر دو صورت بنا بر احتیاط واجب سجدۀ سهو بجا آورد.
مسئلۀ ۱۱۱۵ : اگر دو رکعت اوّل نماز به خیال اینکه دو رکعت آخر است، تسبیحات بخواند یا در دو رکعت آخر نماز به خیال اینکه دو رکعت اوّل است حمد بخواند، چه قبل از رکوع بفهمد و چه بعد از رکوع، نمازش صحیح است.
مسئلۀ ۱۱۱۶ : اگر نمازگزار بخواهد در رکعت سوم یا چهارم، حمد بخواند و اتّفاقاً تسبیحات بر زبانش جاری شود یا بخواهد تسبیحات بگوید، حمد بر زبانش جاری شود، لازم است آنرا رها کند و از اول با قصد حمد یا تسبیحات را بخواند، ولی اگر عادت دارد یکی از آنها را بخواند و همان چیز مطابق عادت بر زبانش جاری شود و قصدش هم مطابق همان باشد، میتواند آنرا ادامه دهد و نمازش صحیح است.
مسئلۀ ۱۱۱۷ : کسی‌که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند، اگر بدون قصد مشغول خواندن حمد بشود، باید آنرا رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را با قصد بخواند، ولی اگر از عادت خود غافل باشد و حمد را به نیت و قصد انجام وظیفه بخواند، نمازش صحیح است و لازم نیست حمد را اعاده کند.
مسئلۀ ۱۱۱۸ : مستحب است که نمازگزار در رکعت سوم و چهارم نماز، بعد از تسبیحات استغفار کند مثلاً بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیهِ» یا بگوید: «أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی» اگر نمازگزار قبل از رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده است یا نه، ولو اینکه وارد استغفار شده یا استغفار را تمام کرده باشد واجب است حمد و سوره را بخواند.
مسئلۀ ۱۱۱۹ : اگر نمازگزار در رکعت سوم و چهارم قبل از رکوع و قبل از مشغول شدن به استغفار شک کند که حمد و تسبیحات را خوانده است یا نه، باید حمد و سوره را بخواند و یا به گمان اینکه تسبیحات را خوانده مشغول استغفار گردد و شک کند، احتیاط واجب آنست که حمد یا تسبیحات را بخواند. اگر در حال خم شدن که هنوز به حد رکوع نرسیده است در اینکه تسبیحات را خوانده یا نه شک کند، احتیاط واجب آنست که برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسئلۀ ۱۱۲۰ : اگر نمازگزار بعد از رسیدن به رکوع رکعت سوم یا چهارم شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، نباید به شک خود اعتنا کند.
مسئلۀ ۱۱۲۱ : اگر نمازگزار شک کند فلان کلمه یا آیه را صحیح گفته یا نه، مثلاً شک کند که آیۀ «أَلْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعَالَمِینَ» را درست گفته یا نه، دو صورت دارد:
۱- وارد جزئی شده که بعد از آن آیه یا کلمه باید آورده شود و از ارکان نماز هم باشد. مثلاً بعد از ورود به رکوع شک کند که فلان آیه یا کلمه را صحیح گفته یا نه، اینجا نباید به شک خود اعتنا کند، ولی اگر وارد جزئی شده باشد که از ارکان نباشد مثلاً مشغول آیۀ سوم باشد و شک کند که آیۀ اول را درست خوانده است یا نه، در این حالت هم میتواند به شک خویش اعتنا نکند و هم میتواند احتیاطاً برگردد و آن آیه یا کلمه را درست بخواند و بعد به ترتیب آیات بعدی را بخواند و تا هنگامی که به حد وسواس نرسیده باشد ولو برای چندمین بار میتواند برگردد و دوباره بخواند و در صورتی‌که به خاطر تکرار دچار وسواس شود، احتیاطاً نماز را دوباره بخواند.
۲- اصلاً وارد جزء بعدی نشده است که در این حالت باید آن آیه یا کلمه را به‌طور صحیح دوباره بگوید.