تیتر نیوز نوشت:
یکی از موضوعات جنجالی و بحث برانگیز ماه رمضان شاید فتوای سال گذشته ی آیت الله بیات زنجانی باشد فتوایی که در ماه رمضان سال گذشته واکنش های بسیاری را بر انگیخت متن فتوا این بود که ” با استناد به موثقه عمار و روایت مفضل ابن عمر از امام صادق(ع) که در باب ۱۶ وسائل الشیعه از ابواب «من یصح منه الصوم» آمده است، کسانی که روزه می گیرند ولی تاب و تحمل تشنگی را ندارند، فقط به اندازه ای که جلوی تشنگی شان را بگیرد می توانند آب بنوشند و در این حالت روزه شان باطل نبوده و قضا هم ندارد”
نوشیدن آب در زمان عطش شدید روزه را باطل نمی کند؟
یکی از موضوعات جنجالی و بحث برانگیز ماه رمضان شاید فتوای سال گذشته ی آیت الله بیات زنجانی باشد فتوایی که در ماه رمضان سال گذشته واکنش های بسیاری را بر انگیخت
متن فتوا این بود که ” با استناد به موثقه عمار و روایت مفضل ابن عمر از امام صادق(ع) که در باب ۱۶ وسائل الشیعه از ابواب «من یصح منه الصوم» آمده است، کسانی که روزه می گیرند ولی تاب و تحمل تشنگی را ندارند، فقط به اندازه ای که جلوی تشنگی شان را بگیرد می توانند آب بنوشند و در این حالت روزه شان باطل نبوده و قضا هم ندارد”
نکته حائز اهمیت درباره این فتوا نیز این بود که نظر فقهی آیت الله بیات در رساله علمیه شان این نبوده و نظر مربوطه نظر فقهی “جدید” ایشان است که در سال گذشته مطرح شد و در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد…
فتوا چیست؟ – آیا فتوا می تواند تغییر پیدا کند؟
فتوا عبارت است از خبر دادن از حکم الهی در موضوعات کلی .
اما بایستی ببینیم تغییر فتوا در اسلام مجاز است یا نه؟ یعنی برای مثال در موضوع مطروحه آیت الله بیات می تواند فتوای اجماعی اکثر قریب به اتفاق مراجع و همچنین خودش را تغییر دهد یا خیر؟
به اعتقاد اغلب مراجع و متفکرین دینی مسلمان از جمله دکتر یوسف قرضاوی عالم دینی مصری:”اسلام آخرین دین الهی است و برای تمام زمان ها و مکان ها عرضه شده، بنابراین باید توان تطبیق برای هر زمان و مکان و شرایطی را داشته باشد و این موضوع، هم از آیات قرآن کریم برمی آید و هم علمای پیشین آن را تصریح کرده اند”
این توان تطبیق گرفتن و تطبیق داده شدن را شاید بتوان مهمترین پایه برای تغییر این فتوا و فتوا های مشابه دانست … البته این تغییر فتاوا و مورد تطبیق قرار گرفتنشان را علما درشرایطی خاص توصیه می کنند که عبارت اند از:” تغییرات مکانی، تغییرات زمانی، تغییرات شرایط، تغییرات عرف، تغییرات اطلاعات و داده ها، تغییر در نیازهای مردم، تغییر در توانایی ها و امکانات مردم، عمومیت یافتن مسئله، تغییر در اوضاع اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، تغییر اندیشه ها و دیدگاه ها”
فتوای فوق را می توان با چند مورد از شرایط بالا مرتبط دانست و شاید مهم ترین انگیزه آیت الله بیات از تغییر فتوا هم همین بوده باشد
این فتوا از دیدگاه سایر مراجع
اگر در رساله ها واستفتائات سایر مراجع نگاهی بیندازیم می بینیم که نظر آن ها (که البته طی سال ها پیش داده شده) اغلب با فتوای آیت الله بیات به صراحت مخالف دارد از جمله:
آیت الله مکارم شیرازی: اگر روزه دار به اندازه اى تشنه شود که طاقت تحمّل آن را ندارد و یا ترس بیمارى و تلف داشته باشد، مى تواند به اندازه ضرورت آب بنوشد، ولى روزه او باطل مى شود و اگر ماه رمضان باشد باید بقیّه روز را امساک کند
آیت الله سیستانی: ضعف به تنهایى مجوز روزه خوارى نیست هرچند شدید باشد، مگر اینکه موجب مشقت (سختی زیاد) باشد که در این صورت خوردن یا آشامیدن به مقدار ضرورت جایز است و باید بعد از آن قضا نماید
واکنش ها بعد از فتوا
در اولین واکنش ها آیت الله برقعی در مصاحبه با اعتماد گفته بود :”مشابه چنین نظراتی در فقه ما بسیار است… به نظرم چنین فتوایی در فقه شیعه بسیار داشته‌ایم. ما نمی‌توانیم سختگیرانه به احکام شیعی نظر داشته باشیم و فقط احکام را ملاک قرار دهیم و بگوییم که باید همان اجرا شود. در حالی که فقیه آگاه به زمانه می‌تواند با توجه به شرایط و زمانه احکام خود را بر پایه استدلال شرعی و عقلی فتوای خود را اعلام نماید”
او لازمه صدور این فتوا را “شجاعت و تهور” دانسته و تاکید کرده بود: “دین اسلام دین سخت و جمودی نیست. آیت‌الله زنجانی در صدور چنین حکمی پا را فراتر از حکم منصوص گذاشته و آن هم برای این است که مکلف بتواند وظیفه‌اش را انجام دهد”
همچنین محمد ایوب کاظمی از شاگردان آیت الله منتظری در این باره گفته بود:
“لازم است برخی متشرعین را از برخی برداشت‌های دست و پا گیر فقهای سلف برهانیم و با نگاهی نو و به روز شده احکام جدید دین را که کاملا دست فقهای روشن اندیش در این جهت باز است و رد فرع بر اصل می‌کنند، وارد زندگی مردم شود و جان تازه ای به این فضای کهنه و افسرده بدهد”
او همچنین در تمجید از بیات زنجانی نوشته بود: “می‌توان ایشان را همان نقطه عطف فقیهانی دانست که بسیاری از معضلات کنونی و گره‌های کور فقه و فقاهت را با بینش کم نظیر فقهی خود بگشاید، مقولاتی از قبیل موسیقی، رابطه زن و مرد، حجاب، رابطه مردم و مسئولین، مسایل اقتصادی، احکام دادگاه‌ها و…”
اما با وجود سکوت اکثریت رسانه‌های رسمی در این مورد و نپرداختن به موضوع، اشاره وبسایت رسمی بیات زنجانی نشان می‌دهد که این فتوا بی‌مخالف و بدون حاشیه نبود. در مطلبی که این وبسایت در فردای صدور فتوا منتشر کرده، به ” تعدادی از علما و روحانیونی که در دفتر ایشان حضور یافته و پیرامون فتوای اخیر معظم له شبهات و نظراتی داشتند” اشاره شده است
از جمله این علما می توان آیت الله مکارم را نام برد که در یکی از جلسات تفسیر قرآن خود با لحنی تند به این فتوا حمله کرد:”در دهان برخی‌ها انداخته اند که وقتی روزه دار تشنه شد و تاب و تحمل تشنگی را نداشت، می‌تواند برای رفع تشنگی آب بخورد در حالی که روزه او نیز صحیح است… در این صورت کافی است که روزه داران کوزه‌ای آب در کنار خود قرار دهند و هرگاه تشنه شدند، برای رفع تشنگی بنشوند! در این صورت باید پرسید اگر کسی روزه دار باشد و چند لیوان آب بخورد این چگونه روزه داری است؟!…. با دین مردم بازی نکنید”
استدلال های آیت الله بیات درباره این فتوا
1- خدای عالم دستور عسر آور و حرج آور صادر نمی کند “یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر “بقره ۱۸۵ و “ما جعل علیکم فی الدین من حرج ” حج ۷۸ و رسول خدا (ص) فرموده است : من دینی را برای شما آورده ام که اساس و پایه آن بر آسانی و سهولت گذاشته شده است و از همین رو حدیث رفع، نه چیز را از امت رسول خدا(ص) از باب امتنان برداشته و رفع کرده است و این حدیث را به نام حدیث امتنانی نام گذاشته اند و در فقه و اصول، احکام و قواعدی را فقها و اصولیون بزرگ از آن استخراج کرده اند.
2- اگرچه در روایات نیامده اما جاهایی است که افراد به دلیل شرایط جوّی و محیطی نمی توانند روزه بگیرند، مانند جاهایی که طول روز ۲۱ ساعت است و شب ها کوتاه و یا شش ماه از سال شب است و شش ماه روز.آیا فقیهی می تواند بگوید این آدم ها دوبار فقط در طول سال نماز بخوانند و یاکلاً روزه نگیرند؟ بزرگان ما این موارد را مورد غفلت قرار نداده و راه حل فقهی آن را ذکر کرده اند و جالب آن است که این نوع تحلیل ها و ارائه راه حل ها را نیز خود امامان(ع) به ما یاد داده اند…
3-قاعده لاضرر از جمله قواعد عام و کلی مورد نظر بزرگان فقه و اصول می باشد و مطابق این قاعده، فقها و اصولیون، تفریغات و احکام و آرائی را در ارتباط با احکام عناوین اولیه و ثانویه ذکر فرموده اند
4-اصل موضوع این است که اگر کسی دارای مرض عطاش است و در اصطلاح فقهی به آن “ذوالعطاش” می گویند و قدرت و تاب تحمل تشنگی را ندارد و یا طوری به مشقت می افتد که در حالت عادی و متعارف قابل تحمل نیست، چه امید به زوال آن داشته باشد و چه نداشته باشد می تواند افطار کند و مطابق صحیح محمد بن مسلم برای هر روز بیست سیر طعام به فقرا بدهد و قضاء هم ندارد ولی سید صاحب عروه، قضاء بر آن را اگر بعداً قدرت پیدا کند واجب دانسته است؛ مرحوم آیت الله بروجردی و مرحوم امام و مرحوم آیت الله حکیم و مرحوم آیت الله خوئی اشکال کرده اند که دلیلی بر وجوب قضاء نیست بلکه دلیل بر عدم آن وجود دارد و اگر مرحوم سید به صورت احتیاط می گفت قابل دفاع بود؛ تا اینجا بحثی نیست ولی مسئله مورد بحث این است که اگر کسی و یا کسانی به علت عطش موقت و مقطعی که قابل تحمل و تاب آوردن نیست، مثل کارگرانی که بعلت بلندی روز و سختی کار احساس تشنگی می کنند و با آن احساس تشنگی شدید، عملاً نمی توانند روزه بگیرند آنگونه که در خود روایت مؤثقه عمار آمده: “فردی عطش به وی غلبه می کند و می ترسد که صدمه ای بر جانش وارد شود” و طبق روایت معتبر مفضل بن عمر: “افرادی که در اثر شدت عطش نمی توانند روزه بگیرند باید چکار کنند؟ که امام صادق (ع) می فرمایند به مقداری که رمق آنان را حفظ کرده و جلوی خطر را بگیرد و یا به مقداری که رفع تشنگی بکنند، می توانند آب بیاشامند”
البته آیت الله بیات دلایلی دیگر هم برای اقامه مدعای خود بیان می کنند که ما در اینجا به آنان نمی پردازیم و می توانید با مراجعه به سایت ایشان مطالعه کنید
——————————-
اشتراک‌گذاری این نوشته
کد QR را اسکن کنید یا از لینک کوتاه بالا برای اشتراک‌گذاری این نوشته استفاده کنید
