بسم الله الرحمن الرحیم
درس خارج فقه – ۲۷ دی ماه
درباره عبارتی که دیروز خوانده شد باید تذکری بدهم که در نسخه وسائل، عبارت «فیه» در «یوم تبیض فیه الوجوه» وجود ندارد و در نسخه تهذیب این «فیه» وجود دارد و در تذهیب که با تصحیح علی اکبر غفاری چاپ شده است اشاره شده ادخال الف و لام بر «وجوه» با مشابه قرآنی آن «یوم تبیض وجوه» است سازگاری ندارد و به نظر من هم ایراد وارد است و ادخال «الف و لام»، سهو از طرف راوی است.
و اما مراد از بیاض و سواد وجه که همان روسیاهی و روسفیدی افراد در قیامت است، باید به مسأله «الألفاظ موضوعه لمعناها العامه» اشاره کنیم. چرا که سیاهی و سفیدی حقیقی در چنین مواردی است. به قول محقق دوانی – که خدا ایشان و همه بزرگان ما را رحمت کند – اگر سیاهی و سفیدی به صورت موجود جوهری و قائم به ذات بود و وجود خارجی پیدا می‌کرد، اینگونه می شد که هم سواد بود و هم اسود. یا به تعبیر رسول اکرم (ص) اگر زیبایی تجسم پیدا می¬کرد به صورت حضرت زهرا (س) تمثل عینی پیدا می کرد. (مثل تمثل جبرائیل به صورت دحیه کلبی). در هر صورت، مراد از بیاض وجه، روسفیدی و سربلندی و آبرومندی و از سواد وجه، روسیاهی و بی‌آبرویی و شرمندگی است. این از مسأله دیروز.
یکی دیگر از مستحباتی که مرحوم سبزواری برای وضو شمرده بودند خواندن آیه الکرسی و دعا بود. حالا اگر «إذا دار الامر بین القرآن و الدعا»، کدام بهتر است؟ روایتی است معتبر از معاویه بن عمار که از حضرت امام صادق (ع) همین سؤال را مطرح می کند و ظهور این روایت این است که ارزش دعا بیشتر است. تعبیری را امام خمینی از استادشان آقای شاه آبادی نقل می کردند که قرآن کتاب نازل خداست و دعا کتاب صاعد بندگان خدا. در واقع دعاها همان کلمات الله هستند که از لسان انسان و اصل مترشح می‌گردد. پس این معنا از روایت کاملا روشن است.
جمله ای را هم صاحب ذخیره العباد گفته که از جمله مکروهات وضو آن است که آدم در اعمال وضو به گونه¬ای دقت کند که موجب وسواس شود.عبارت این است: «و تخلیل کثیف اللحیه» یعنی ریش متراکم. همچنین گفته که اسراف در آب وضو مکروه است. تعجب این است که عبارت «الدقه فی افعال الوضوء بحیث یوجب الوسواس» چندان دقیق نیست چرا که اگر این دقت، موجب اسراف شود حرام خواهد شد و وسوسه هم حرام است. چطور ایشان فرموده که اسراف مکروه است؟! در وسائل هم گفته شده امام (ع) فرموده شستن ته ریشه متراکم نه تنها لازم، بلکه جایز نیست. تعبیر به کراهت (دقت در افعال وضو) تعبیر صحیح و درستی نیست.
پاسخ استاد به اشکال: اشکال اینکه رابطه اسراف در آب وضو با بطلان وضو چیست؟ پاسخ: باید به بحث اجتماع امر و نهی مراجعه کرد.
بحث دیگر درباره ماء قلیلی است که در آن مار وارد و خارج شده باشد، گفته شده بهتر است از آب دیگری استفاده کند. اما در روایت نیامده که اگر مار در آب بمیرد چه حکمی دارد. ولی فقیهان ما به طریق اولی گفته¬اند کراهت دارد. حالا این اولویت از کجا آمده است؟! برای ما معلوم نیست. اگر کراهت به سم مار ارتباط دارد، این مسأله در زنده بودن مار معنی دارد، نه زمانی که مرده باشد. پس اولویت به دست نمی آید. البته در روایت سماعه درباره سوسک آمده که باید آن را بیرون انداخت و وضو گرفت، به نظر می‌رسد بیشتر جنبه بهداشتی داشته باشد؛ اما اگر عقرب باشد باید با آب دیگری وضو گرفت. درباره وزغ هم کراهت را می شود پذیرفت. بحث بعدی درباره افعال وضو خواهد بود.
و صلی الله علی محمد و آله (ع)