بسم الله الرحمن الرحیم
فقه ۱۷ اسفند
” وضوی ارتماسی”
به مسأله بیست و یکم رسیدیم که در این مساله ما بیشترین بحث را با مرحوم آقای خویی داریم. اصل مسأله که سید عنوان فرموده درباره جواز وضوی ارتماسی است: عین عبارت این است «یصح الوضوء بالإرتماس مع مراعاه الأعلی فالأعلی لکن فی الید الیسری لابد أن یقصد الغسل حال الإخراج من الماء حتی لایلزم المسح بالماء الجدید».
همانطور که وضوی ترتیبی صحیح است وضوی ارتماسی هم صحیح است در وضوی ارتماسی نیز مانند ترتیبی باید از بالا شروع و به سمت پایین شسته شود ولیکن در دست چپ اگر به صورت ارتماسی وضو بگیرند، موقع بیرون آوردن دست نیت وضو کند تا مسح با رطوبت غیر آب وضو انجام نشود، یعنی موقعی که دست را زیر آب می برد نیت وضو نکند، بلکه موقع بیرون آوردن دست از زیر آب نیت وضو کند.
سید در این باره بین دست راست و چپ هم فرق گذاشته است. دلیل اینکه گفته باید زمان اخراج دست چپ، نیت وضو کند این است که مسح باید با آب کف دست باشد و نه آب جدیدی که از بالا می‌ریزد. در صورتی که موقع فرو بردن دست چپ نیت وضو نکند، وقتی که می خواهد دستش را از آب بیرون آورد، آن آب،آب وضو محسوب نمی شود؛ در این حالت آب آخری آب خارجی است و مسح کردن با این آب صحیح نیست؛ این فرمایش سید بود.
ظاهراً تاکنون بین فقها، شبهه‌ای در جواز ارتماس در وضو نبوده است چون آیه «فاغسلوا» اطلاق دارد. هم شامل وضوی ترتیبی می شود و هم شامل وضوی ارتماسی، ولی نکته در جایی است که گفته شده مسح باید با رطوبت کف دست باشد. بعضی از علما مثل استاد ما حضرت امام خمینی فرموده‌اند فرقی بین رطوبت کف دست و ظاهر دست نیست و مسح با هر دوطرف حتی در حال عادی جایز است، اگر چه خلاف احتیاط است. اتفاقا برخی نیز معتقدند که هیچ ترجیحی بین کف دست و بازو نیست، چون آیه «وامسحوا» اطلاق دارد و فقط از مرفق به بالا به نص قرآن استثنا شده نه پایین‌تر از آن. از نظر ما هم فرقی بین کف دست و ظاهر دست نیست ولی باید به غسل عرفی و متعارف نگاه کرد.
مرحوم امام خمینی هم حاشیه زده‌اند که «علی سبیل التدریج» باشد و لحظه به لحظه نیت کند تا با آب جدید مسح نشود. ایشان استمرار قصد را تصریح کرده‌اند تا تداوم تماس آب با دست موجب ادخال آب جدید در وضو نشود. البته امام احتیاط دیگری هم دارد و آن هم اینکه دو بار دست را زیر آب ببرد که البته بر خلاف مبنای ایشان است. به نظر می‌رسد که امام این حرف را از آقای بروجردی گرفته است. عبارت آقای بروجردی این است: «و لابد أن یقصد کون جریان الماء علی العضو بعد الإخراج ایضا جزئا من الوضو بمعنی کونه بقائا لغسله» جالب است که ایشان از امام هم فراتر رفته و گفته حتی باید نیت کند آبی که قطره قطره به پایین می‌ریزد آن هم آب وضو باشد. نظر ما هم همین است و در غیر این صورت این آب، آب جدید و اضافی است و نمی‌شود با آن مسح کرد. در حاشیه ای هم که بر همین موارد عروه نوشته ایم بدینگونه آورده شده که: «فلو قیل حینئذ بجواز قصد الغسل الوضوئی من أول الرمس إلی انتهاء الغسل فله وجه قوی» یعنی از اول تا آخر باید به قصد وضو باشدقابل توجیه بوده ودارای دلیل قوی میباشد.
بنا بر این اصل ارتماس جایز است ولی یک مسأله قابل بحث است. اگر کسی بخواهد هم دست راست را ارتماسی نیت کند و هم دست چپ را، یک راهش این است تا سر انگشت‌ها نیت وضو بکند و از آن به بعد را زیر شیر آب بگیرد و یا با دست بر آن آب بریزد. ولی اگر کسی صورت و دست راست و دست چپ را کلا به صورت ارتماسی انجام داده باشد، باید غفلت از نیت نکند و تا آخر وضو مراقب قصد خود باشد تا اخراج دست چپ هم از آب به قصد وضو شود ؛ این اشکال تنها در وضو وارد است چون مسح سر و پاها باید با رطوبت باقی مانده از آب وضو باشد وا ین مشکل در غسل نیست، اینجاست که با توجه به مبنای مرحوم آقای خویی در باب غسل بامشکل دیگری روبه رو می شویم . ایشان در غسل دقت عجیبی دارند و می‌گویند که بردن دست زیر آب و بیرون آوردن را نمی‌شود غسل نامید، چون معنای «فاغسلوا» را «أوجدوا الغسل حدوثا و بقائا» می‌دانند. پس یا باید در باب وضو از ارتماسی حداقل در دست چپ دست بکشیم و به بردن صورت و دستها برای وضو زیر آب اکتفا نکنیم و حداقل در دست چپ از آن پرهیزکنیم. در باب غُسل هم باید غسل را احداث کنیم وبه وجود آوریم و لااقل احتیاط برای احداث غسل از بیرون آب به نیت غسل وارد آب شویم همین احتیاط ها را دارند. ایرادی که به این نظر وارد است این است که نبایداین نوع دقت‌های عقلی را دراین قبیل مسایل که بر اساس فهم متعارف مردم عادی باید تبیین و بررسی شود اعمال کرد و به کار برد. شستن، شستن است و لزوم ایجاد غسل حدوثا و بقائا دلیلی ندارد و به ماندن زیر آب هم عرفا شستن می‌گویند. پس در نتیجه از اطلاق آیه هم می‌شود استفاده کرد که اینها غسل است ولی مهم در باب وضو این است که مسح از رطوبت ناشی از آب وضو باشد نه از آب خارج از وضوء.