درس خارج فقه : ۲۶ بهمن

بسم الله الرحمن الرحیم
فقه ۲۶ بهمن

درباره حدیثی که نحوه وضو گرفتن پیامبر (ص) را توضیح داده نکته ای را عرض بکنم. به این نکته مرحوم آقای خویی توجه کرده‌اند و ای کاش بزرگان دیگری که وارد شده‌اند هم به این نکته توجه می‌فرمودند. صاحب مهذب در صفحه ۳۲۵ جلد دوم مهذب هنگام نقل صحیحه زراره، عبارتی را نقل می کند. مرحوم شهید در ذکری و علامه در منتهی هم آن را نقل کرده اند و آن نکته این جمله است که: «إن هذا وضوء لایقبل الله الصلوهَ إلا به» ای کاش تذکر می دادند که در مجامع جزء منابع دسته دوم است؛ مثلاً اگر روایتی که در مستمسک نقل شود و احتمال بدهیم که با نسخه وسائل فرق میکند اولویت با نسخه وسائل است. کما اینکه اگر بین وسائل و کتب اربعه تعارضی باشد کتب اربعه ترجیح دارد و همان¬طور که اگر تعارضی بین کتب اربعه باشد اولویت با کافی است. چون کافی اضبط و ادق است. حال اگر عبارت فوق که در هیچ کدام از مجامیع روایی موجود نیست، اگر واقعا در روایت باشد مشار الیه هذا، وضوی خاص و شخصی که از رسول خدا صادر شده است نیست، چون این یک امر متصرّبه و … است امکان ندارد دوباره از کی عیناً صادر گردد، بلکه مراد وضویی است که از پیامبر صادر شده است که مصداق کامل وضوی طبیعی است و نوعی از وضو است که دارای شرایط و خصوصیاتی است که در این روایت آمده، بنابراین چاره‌ای نیست در این صورت باید حکم بر وجوب آن صادر کرد، ولی مهم آن است که این جمله در متون اصلی وجود ندارد و دلیل اختلاف سید و دیگران، عدم توجه به همین نکته است. بنده قبلاً هم بطور مکرر متذکر شده‌ام که در عبارات علامه و دیگران اجتهاد کنید و به همین راحتی نپذیرید و احتمال اشتباه بدهید.
بعد سید می فرماید: «و لا یجب غسل ما تحت الشعر بل یجب غسل ظاهره سواء شعر اللحیه و الشارب و الحاجب بشرط احاطه الشعر علی المحل و الا لزم غسل البشره الظاهره فی خلاله». حالا من فروض قضیه را عرض می کنم. فردی که صورتش مثلاً مو ندارد یا خیلی کم است و قابل شمارش است و از دور که نگاه کنیم صورتش دیده می شود در اینجا آیا غسل مو کافی است و یا باید زیر مو را هم بشوید؟ اصل اولیه این است که شستن مو کافی نیست. زیرا آیه شریفه بر شستن صورت که همان وجه است امر کرده است (فاغسلوا وجوهکم). مراد از وجه در اینجا وجه عرفی است یعنی ما یواجه به. لحیه هم تابع صورت است.
و اما اگر موی صورت و حاجب و پلک طوری است که احاطه بر محل دارد و مانع رؤیت بشره است و یا شک دارد در اینکه محیط است و یا محیط نیست، در این حالت‌ها سید معتقد است که شستن ظاهر مو کافی است. چرا شستن بشره لازم نیست؟ چون روایاتی که وضوی معصومین را بیان کرده اند نشان می¬دهد که زیر مو و زیر ریش را خیس نکرده اند. علاوه بر این، روایت صحیحی را شیخ طوسی (وسائل ج۱، باب ۴۶ از ابواب وضو، تهذیب ج۱، حدیث ۱۱۰۶) از زراره نقل می کند که امام باقر (ع) فرموده اند: «کلما أحاط به الشعر فلیس للعباد أن یغسلوه و لا یبحثوا عنه و لکن یجری علیه الماء» پس جستجوی زیر مو لازم نیست. مراد از ریش هم ریش معمولی وطبیعی است و نه ریش های دراز و غیرعادی. البته در این روایت، مرحوم حاج آقا رضا همدانی به جای «للعباد» از « علی‌العباد» استفاده کرده و چون عباد را ذوی العقول گرفته از تأنیث فعل لیس خودداری کرده است. جالب این است که مرحوم حاج آقا رضا از تهذیب با لام نقل کرده و از «من لا یحضر» به صورت « علی‌العباد» آورده و در وسائل چاپ آل البیت، به صورت «للعباد» آمده است و همین هم درست است.
بنابراین اگر موی صورت محیط بر صورت باشد، شستن آن مو کفایت می کند و در غیر این صورت شستن بشره لازم است. ولی یک سؤال باقی می ماند که آیا شستن صورت ترخیصی است یا تعیینی؟ نظر ما این است که تعیینی است و شستن زیر مو کافی نیست و باید ظاهر آن را شست. چون حضرت امام باقر (ع) فرموده که بندگان خدا حق ندارند زیر موها را بشویند.