بسم الله الرحمن الرحیم
فقه ۱۴ اردیبهشت ۹۰
از مجموعه مطالبی که گفته شد اینطور به دست میاید چهار نظریه درباره مسح عرضی رجلین وجود دارد و از بررسی های به عمل آمده همچنین معلوم شد که دو روایت هست که در آن ها از کلمه اصبع استفاده شده است یکی از آن ها درباره خانمهایی است که روسری و نعلین دارند و ظاهر روایت این است که این خانمها لازم نیست هنگام مسح آنها را دربیاورند اگر به اندازه یک اصبع روی بشره مسح کنند کفایت میکند و علی الظاهر این نوع روایات درباره بیان حداقل لازم در مسح را وارد شده اند. چون درباره بیان حداقل است کسی روی آنها اصرار برای رد ویا اثبات نکرده است. واما قولی مسح با دو انگشت را گفته هم قابل اعتنا نیست برای اینکه هیچ دلیلی ولو ضعیف برای آن ذکر نشده است. روایات سه انگشت هم بررسی خواهد شد و خواهیم دیدکه از آن هم وجوب مسح با سه انگشت نه کمتر و نه زیادتر استفاده نمیشود و عمده ترین مطلب در اینجا سخن شیخ صدوق است مهمترین حرف ونظری است که در این باره گفته شده است.
استدلال شیخ صدوق از جمله به روایت معمر بن عمر از امام باقر علیهالسلام (حدیث ۵ باب ۲۴ از ابواب وضو جلد یک وسائل) است که به کفایت مسح سر و پاها با سه انگشت اشاره شده است. همچنین روایات شِراک (دمپایی) نیز دال بر کفایت مسح با سه انگشت است. روایت بعدی از احمد بن محمد بن شاذان بن خلیل نیشابوری است که حدیث ۵ باب ۲۴ است و در آن به صراحت از کفایت مسح با سه انگشت سخن به میان آمده و لذا شیخ صدوق فرموده اند مسح با کمتر از سه انگشت کافی نیست.
اشکال: مگر عدد مفهوم دارد که این برداشت را بتوانیم از حدیث بکنیم؟
جواب: اگر چه در علم اصول برای عدد به صورت عام و کلی مفهوم قایل نشده است لیکن میتوان گفت منطوق آن این است کمتر از این عدد کفایت نمیکند حداقل همان مقداری است که در حد حدیث آمده است بنابراین ذکر عدد سه اکتفاء به اقل از این عدد را نفی میکند و آن را کافی نمیداند، اگر چه اکثر وبیشتر از آن مانعی ندارد. ایرادی که بر این روایت وارد است این است که معمر بن عمر در کتب رجال توثیق نشده است. از طرفی اگر با لسان روایات انس داشته باشیم میفهمیم که این روایت دال بر کفایت حداقل سه انگشت به عنوان یکی از مصادیق مسح کافی و مجزی است و نه وجوب مسح با سه انگشت نه کمتر ونه بیشتر. پس از نظر دلالت هم روشن نیست و به کار شیخ صدوق نمیآید.
مهمترین روایت مورد اتکای شیخ صدوق، روایت وارده از حضرت رضا (ع) است که دیروز هم به آن اشاره شد. در این روایت بر عدم کفایت مسح با دو انگشت تصریح شده و گفته شده که باید با تمام دست (کف) مسح کند. این روایت که حدیث ۴ باب ۲۴ از ابواب وضو است به وسیله روایت عبدالاعلی از امام صادق (ع) تأیید میشود. البته روایت عبدالاعلی ظاهرا مربوط به حالت اضطرار و زخمی شدن انگشت است، ولی از سؤال سائل پیداست که در ذهن او مفروغ عنه بوده که اگر انگشتش سالم بود باید با تمام دست مسح میکشید. از جواب کلی امام (ع) هم معلوم است که ذهنیت سائل درست بوده و امام قاعدهای کلی درباره نفی حرج به او ارائه میدهد.
پس به این نتیجه رسیدیم که حق با مشهور، مسمی را کافی میداند و صدوق هم میگوید تمام را باید مسح کرد و لذا برخی احتیاط کردهاند. ولی با همه اینها حق با مشهور است و خواهیم گفت که سخن شیخ صدوق قابل پذیرش نیست و روایت مورد استناد او مطابق بعضی از نسخ تقیهای بوده است، چون مسح با دو دست که در روایت بزنطی آمده بود مورد پذیرش شیعه نیست واگر هم این نسخه پذیرفته نشود و به جای کلمه ……باشد و حمل بر تقیه نشود این روایت چون با روایات نسبت عام و خاص ومطلق و مقید را دارد از باب حمل مطلق بر مفید روایت …را حمل بر استنحاب می کنیم.