مسئلۀ ۲۵۹۵ : مستأجر پس از پایان مدّت اجاره موظف است مورد اجاره را به مالک تحویل دهد و یا رضایت او را جلب کند.
مسئلۀ ۲۵۹۶ : مالی که مستأجر به عنوان وجه اجاره به موجر میپردازد باید معلوم باشد، اگر از آن چیزهایی است که با وزن و پیمانه معامله میشود، باید وزن و پیمانهاش معلوم باشد، اگر از چیزهایی است که با شمارش مورد معامله قرار میگیرد، شماره آن باید معلوم باشد و اگر مانند حیوان و خانه است، موجر باید آنرا ببیند یا مستأجر تمام خصوصیات آنرا به موجر بگوید تا رفع غَرَر(جهل) شود.
مسئلۀ ۲۵۹۷ : اگر زمینی را برای زراعت گندم و جو اجاره دهد و مال الاجاره را گندم، جو یا محصول دیگر آن زمین یا زمین دیگر قرار دهد که فعلاً موجود نیست بنا بر احتیاط، اجاره صحیح نیست، ولی اگر مالالاجاره فعلاً موجود باشد یا مالالاجاره را گندم و جو قرار دهد، ولی در ذمۀ طرف باشد و شرط نکنند از محصول آن زمین باشد یا غیر آن، اشکالی ندارد.
مسئلۀ ۲۵۹۸ : کسی که چیزی را اجاره داده، مادامی که آنرا تحویل مستأجر نداده است، حقّ مطالبه وجه اجاره را ندارد. همچنین اگر برای انجام عملی اجیر شده است، قبل از انجام آن عمل حقّ مطالبه اجرت را ندارد، مگر آنکه شرط کند وجه را جلوتر بگیرد و یا جلوتر گرفتن وجه، مثل نماز و روزۀ استیجاری و حجّ نیابی، امری متعارف باشد، در این صورت مطالبه وجه قبل از انجام عمل اشکال ندارد.
مسئلۀ ۲۵۹۹ : اگر موجر مورد اجاره را تحویل مستأجر دهد، مستأجر چه تحویل نگیرد و چه تحویل بگیرد، ولی تا آخر موعد از آن استفاده نکند، باید مبلغ اجاره را بپردازد، مگر آنکه مورد بدون کوتاهی مستأجر به‌طور کلّی از قابلیت استفاده بیفتد، که در این صورت لازم نیست آن وجه را به موجر بپردازد.
مسئلۀ ۲۶۰۰ : اگر چیزی که اجاره کرده از بین برود یا مثلاً پارچهای که به خیاط داده بدوزد از بین برود، در صورتی که مستأجر یا خیاط در نگهداری از آن چیز کوتاهی نکرده باشد و نیز در استفاده از آن افراط و زیادهروی نکرده باشد، ضامن نیست.
مسئلۀ ۲۶۰۱ : اگر کسی را برای کاری اجیر کنند و اجیر در وقت مقرر حاضر شود، مبلغ وجه اجاره را طلبکار است، اگرچه آن روز بیکار بماند یا اینکه برای خودش یا دیگری کار کند.
مسئلۀ ۲۶۰۲ : اگر بعد از تمام شدن یا بعد از گذشتن مقداری از زمان اجاره، معلوم شود اجاره باطل بوده است، در صورتی که مستأجر عین مورد تعلق اجاره را تحویل گرفته و در قبض و استیلای او باشد، اقوی آنست که باید مالالاجاره را در حدّ متعارف و معمول به مالک بپردازد چه از مقدار مالالاجاره کمتر باشد و چه بیشتر، ولی احتیاط مؤکد آنست که اجرت متعارف را با مالالإجاره مقایسه کنند و مقدار مشترک را به مالک بپردازند و مازاد را با یکدیگر مصالحه کنند.
مسئلۀ ۲۶۰۳ : اگر پس از قرارداد اجاره، موجر یا مستأجر بفهمد مغبون شده است، در صورتی که در وقت قرارداد توجّه نداشته، فرد مغبون میتواند اجاره را به هم بزند، ولی اگر در ضمن قرارداد شرط کرده باشند که در صورت ضرر و زیان و غبن هم حقّ به هم زدن اجاره را ندارند، دیگر نمیتوانند آنرا به هم بزنند.
مسئلۀ ۲۶۰۴ : اگر قبل از زمان شروع اجاره، ملک متعلّق اجاره طوری خراب شود که اصلاً قابل استفاده نباشد یا مطابق شرطی که کردهاند، مورد استفاده نباشد، اجاره خود به خود باطل است و اگر پولی را مستأجر به موجر داده پس میگیرد. همچنین اگر طوری شود که استفاده از آن به مقدار کمتر از آنچه در اجاره گفته شده ممکن شود، در این حالت هم مستأجر میتواند اجاره را به هم بزند.
مسئلۀ ۲۶۰۵ : اگر در اثنای مدّت اجاره، متعلق اجاره طوری خراب شود که به هیچ وجه قابل استفاده نباشد یا آن طور که شرط کردهاند نباشد، اجاره نسبت به مدّت باقی مانده باطل است و مستأجر میتواند کل اجاره را به هم بزند و نسبت به مقداری که استفاده کرده، اجرت متعارف را به مالک بپردازد. در ضمن احتیاط مذکور در مسئلۀ ۲۶۰۲ را هم بهتر است رعایت کند.
مسئلۀ ۲۶۰۶ : اگر صنعتگر چیزی را بسازد ولی ضایع کند، ضامن است.
مسئلۀ ۲۶۰۷ : اگر قصّابی که اجیر شده سر حیوانی را ببرد، حیوان را حرام کند، چه مزد گرفته و چه رایگان سر بریده باشد، ضامن است و پول حیوان را باید به صاحبش بپردازد.
مسئلۀ ۲۶۰۸ : اگر قسمتی از متعلَّق اجاره خراب شود، مثلاً خانهای که دو اطاق دارد، یکی از اطاقهایش خراب شود، در این حالت مسئله دو صورت پیدا میکند:
1- اگر اجاره فقط بر همان عین ساختمان که خراب نشده بود قرار گرفته باشد که در این صورت اجاره باطل است و مستأجر نسبت به آن حدّی که استفاده کرده در حدّ متعارف اجاره میپردازد و بهتر است مطابق احتیاط مسئلۀ ۲۶۰۲ عمل کند.
2- ساختمان قبلی هیچ خصوصیتی نداشته و متعلَّق اجاره باقی مانده باشد، در این صورت اگر موجر فوراً همان را بسازد و به هیچ وجه از مقدار مورد اجاره مستأجر کاسته نشود، اجاره باطل نیست و مستأجر هم حق ندارد آنرا به هم بزند، امّا اگر ساختن آن به قدری طول بکشد که مقداری از استفاده مستأجر از بین برود، اجاره آن مقدار باطل است و مستأجر حق دارد همۀ اجاره را از اول به هم بزند و نسبت به مقداری که استفاده کرده، اجرت در حدّ متعارف بدهد و بهتر است مطابق احتیاط مسئلۀ ۲۶۰۲ عمل کند.
مسئلۀ ۲۶۰۹ : اگر متعلَّق اجاره را کسی غصب کند، دو صورت پیدا میکند:
1- اگر قبل از آنکه مستأجر تحویل بگیرد غصب شود، در این صورت مستأجر حق دارد اجاره را به هم بزند و اگر پولی به موجر داده پس بگیرد یا به هم نزند، ولی اجاره عین را در مدتی که در دست غاصب بوده از موجر بگیرد.
2- اگر پس از تحویل به مستأجر کسی آنرا غصب کند در این صورت مستأجر حقّ به هم زدن قرارداد اجاره را ندارد و تنها حقی که دارد این است که اجاره متعارف مدّتی را که عین در دست غاصب است از غاصب بگیرد.
مسئلۀ ۲۶۱۰ : اگر موجر متعلَّق اجاره را قبل از آنکه مدّت اجاره تمام شود به خود مستأجر یا غیر او بفروشد، اجاره به هم نمیخورد و مستأجر کماکان وجه اجاره را باید به فروشنده بپردازد؛ منتهی اگر به غیر مستأجر بفروشند، حق ندارد قبل از تمام شدن مدّت اجاره آنرا به خریدار تحویل دهد.
مسئلۀ ۲۶۱۱ : با توجّه به اینکه قرارداد اجاره از قراردادهای لازم است، اگر موجر یا مستأجر و یا هر دو بمیرند، قرارداد باطل نمیشود، مگر آنکه مستأجر بمیرد و در متن قرارداد شرط شده باشد شخص مستأجر باید از آن عین استفاده کند. همچنین اگر موجر مالک نباشد، مثلاً موصی له باشد و دیگری وصیت کرده باشد که تا شخص موجر زنده است منفعت آن چیز مال او باشد، در این صورت اگر موجر قبل از تمام شدن مدّت اجاره بمیرد، اجاره از وقت مردن او باطل میشود و اگر مالک فعلی آن اجاره را تأیید کند درست میشود و وجه اجاره مدّتی که بعد از مرگ مالک قبلی باقی‌مانده بود، به مالک فعلی داده میشود.
مسئلۀ ۲۶۱۲ : اگر صاحب کار بنّا را وکیل کند که برای او کارگر بگیرد، در صورتی که بنّا کمتر از مقداری که از صاحب کار میگیرد به کارگر بدهد، زیادی آن بر او حرام است و باید به صاحب کار برگرداند، مگر آنکه از طرف صاحب کار اجیر نشود که ساختمان را ساخته و تحویل بدهد، بلکه از ابتدا برای خود این اختیار را بگذارد که خودش مباشرتاً بسازد یا به دیگری تحویل دهد، در این صورت اگر از آن مقداری که اجاره کرده به مقدار کمتری به دیگری واگذار کند و خودش هم کار با ارزشی، اگرچه مدیریت صرف، انجام بدهد، زیادی که برای او میماند حلال است. نوع پیمانکاریهایی که امروزه بین شرکتها، ارگانها و نهادها صورت میپذیرد از این قبیل هستند.
مسئلۀ ۲۶۱۳ : بنا بر احتیاط واجب اجیر شدن برای انجام نمازهای واجب یومیه و غسل و کفن و دفن میت، صحیح نیست، ولی اجیر شدن برای فراهم کردن مقدّمات آنها -که مستحب است- اشکال ندارد و استخدام و اجیر شدن برای کارهای اجتماعی خدماتی، مانند پزشکی، شهرسازی، صنایع، راهسازی، نظافت شهر و امثال آن اشکال ندارد.
مسئلۀ ۲۶۱۴ : اگر کسی رنگرزی را اجیر کند که مثلاً پارچهای را مشکی رنگ کند و او هم قبول کند، باید مطابق قرارداد عمل کند و اگر بر خلاف قرار رنگ دیگری بزند، حق ندارد از صاحب پارچه چیزی مطالبه کند، بلکه اگر به سبب همین رنگ کردن، قیمت فعلی پارچه از قیمت اصلی کمتر شده باشد، به مقدار نقصان قیمت ضامن است.
مسئلۀ ۲۶۱۵ : جایز است انسان اجیر شود، از طرف یک یا چند نفر، قبور ائمّه را زیارت کند یا از طرف ایشان به حجّ رود، همان طوری که جایز است از قِبَل یک یا چند نفر به عنوان نیابت، تبرّعاً و رایگان، حجّ مستحبی یا زیارت انجام دهد و نیز جایز است انسان خودش حجّ مستحبّی، زیارت پیامبر بزرگوار اسلام، ائمّه و قبور شهدا را انجام دهد و ثواب آنرا به هر که خواهد اهدا کند.