مسئلۀ ۳۷۱۶ : مقصود از عاقله که باید دیه قتل خطایی را بدهند، همان عُصبه و مردان عاقل و بالغ از خویشان پدری قاتل هستند، مانند برادران، برادرزادگان، عمو، عموزادگان، پدر، پدربزرگها، اولاد و اولاد آنها هر چه پایین روند؛ اگرچه احتیاط مستحب در سه مورد اخیر مصالحه است، ولی خویشان مادری و زنان- به‌طور کلّی- ، بچّهها، دیوانهها و کفّار اگرچه اهل ذمّه باشند، جزء عاقله نمیباشند.
مسئلۀ ۳۷۱۷ : تعیین اندازه و سهم هر یک از عاقله، احتیاطاً به عهدۀ حاکم شرع است و در صورت نبودن یا عدم امکان دسترسی به آن، عدول مؤمنین منطقه تعیین خواهند کرد و با توجّه به مراتب ارث تعیین میشوند، بنابراین اگر افراد نزدیکتر از نظر مراتب موجود هستند مثلاً پدر و فرزند دارد دیگر نوبت به پدربزرگ و برادر نمیرسد و اگر افراد نزدیک به قاتل متمکن نباشند، پرداخت دیه به عهدۀ طبقه بعد گذاشته میشود و اگر قاتل عاقله نداشته باشد یا در صورت داشتن متمکن نباشد خود قاتل باید دیه را بپردازد و اگر او هم نتواند باید از بیت المال بپردازند.
مسئلۀ ۳۷۱۸ : اگر قاتل از اهل ذمّه باشد عاقله ندارد، بلکه در صورت توانایی باید خود او دیه قتل خطایی را بدهد و اگر نتواند از بیت المال پرداخت میشود.
مسئلۀ ۳۷۱۹ : دیه قطع اعضا و جراحتهای خطایی که در روایات از آنها به «موضحه» تعبیر شده، پنج شتر به مقدار یکبیستم دیه کامل قتل خطایی است، بنابراین دیه قطع اعضا و جراحتهای خطایی اگر به مقدار یکبیستم دیه کامل یا بیشتر باشد، از عاقله گرفته میشود و اگر کمتر باشد، از کسی که جراحت را وارد کرده دریافت شود.
مسئلۀ ۳۷۲۰ : در قتل عمد و شبه عمد اگر قاتل فرار کرده و دسترسی به او نیست دیه را از مال خود قاتل بر میدارند و اگر مال ندارد با رعایت مراتب ارث از خویشان او میگیرند و اگر آنها هم ندارند از بیت المال مسلمین پرداخت میشود.
مسئلۀ ۳۷۲۱ : اگر انسان کسی را مجروح کند یا به او ضربهای بزند و یا به او سیلی بزند که کبود و سرخ و سیاه شود، دیه آنرا باید به خود آسیب دیده بدهد، ولی اگر بچّه یا دیوانه را طوری بزند که دیه واجب شود، دیه را باید به ولیّ شرعی بدهد تا ولی به مصرف بچّه یا دیوانه برساند و اگر پدر یا مادر، بچّه را طوری بزند که بمیرد، دیه بچّه را باید به ورثه دیگر بچّه بدهد و به خود پدر یا مادر چون که قاتل است چیزی از دیه نمیرسد.
مسئلۀ ۳۷۲۲ : دیه مقتول جزء ترکه او محسوب شده و در درجه اول به بدهیهای او میرسد و از باقی مانده، یکسوّم به وصیتهای او و باقی مانده بین ورثه تقسیم میشود و زن و شوهر هم سهم خود را میبرند و در هر صورت برادر و خواهر مادری که از پدر جدا هستند از آن ارث نمیبرند، بلکه هیچ یک از خویشان مادری از دیه ارث نمیبرند، همان طور که مشهور گفته اند، اگرچه در غیر خواهر و برادر مادری، جلب تراضی و مصالحه با آنان بهتر است.
مسئلۀ ۳۷۲۳ : اگر افراد متعددی در قتل خطایی فردی شریک باشند دیه مقتول به تعداد همۀ افراد شریک در قتل تقسیم میشود و اگر خود مقتول هم در قتل خودش شریک باشد مثلاً عدّهای در حال تخریب دیوار یا ساختمانی باشند و خود مقتول هم در بین آنان قرار داشته باشد و ناگهان دیوار یا ساختمان فرو بریزد و یکی از آنان کشته شود و هیچ کدام از آنان مسبب اصلی شمرده نشود، سهم مقتول هم در تقسیم دیه در نظر گرفته میشود و به اندازه سهم او از مجموع دیه کسر میشود و مابقی آنرا عاقله افراد شریک در قتل، به ورثه مقتول میپردازند.
مسئلۀ ۳۷۲۴ : اگر بچّه نابالغ یا شخص بالغی با دستور مربّی شنا، در حال آموزش شنا، به‌طور اتفاقی غرق شود، در صورتی که این اتفاق در نظر عرف یا مقررات، به مربیشنا مستند باشد، مربی ضامن دیه شخصی است که غرق شده است.
مسئلۀ ۳۷۲۵ : دیه قطع اعضای میت مسلمان آزاد مانند دیه جنین کاملی است که روح در آن دمیده نشده است، بنابراین اگر جنازۀ مسلمانی را سر ببرند یا شکمش را پاره کنند یا کاری غیر از اینها انجام دهند که اگر زنده بود به این سبب زنده نمیماند و میمرد، باید یکصد مثقال شرعی طلای سکهدار- ۳۴۵/۶ گرم طلا- بدهند و دیه بریدن اعضای او به نسبت دیه خود اوست.
مسئلۀ ۳۷۲۶ : دیهای که از باب جنایت بر میت واجب میشود به ورثه او نمیرسد، بلکه باید صرف حجّ یا صدقات و خیرات برای شخص میت شود.
مسئلۀ ۳۷۲۷ : ولی یا اولیای مقتول که حقّ قصاص دارند، کسانی هستند که از مقتول ارث میبرند، غیر از زن و شوهر که حقّ قصاص ندارند اگرچه از دیه ارث میبرند. همچنین شرکت خویشان مادری، حتّی خواهر و برادر مادری در حقّ قصاص خالی از اشکال نیست، بلکه وقتی که خویشاوندان مادری و برادر و خواهر مادری از ارث دیه محروم شدند، از حقّ قصاص محروم میشوند و از بعضی روایات اهل‌بیت ظاهر میشود که زن به‌طور کلّی حقّ قصاص ندارد و در باب خون هرچه احتیاط رعایت شود مطلوب است و هرچه دامنه حقّ قصاص محدودتر شود بهتر است.
مسئلۀ ۳۷۲۸ : کسی که سوار بر حیوانی است اگر کاری کند که آن حیوان بر کسی آسیب وارد کند، ضامن است و نیز اگر دیگری کاری کند که آن حیوان بر راکبش یا دیگری صدمه بزند، ضامن است.
مسئلۀ ۳۷۲۹ : اگر کسی به حیوان حلال یا حرام گوشتی که قابل ملکیت بوده و در ملک دیگری است و ارزش دارد آسیبی وارد سازد یا جایی از بدن حیوان را ببرد، باید تفاوت قیمت میان حیوان سالم و معیوب را به صاحبش بپردازد و اگر از بین برود، تمام قیمت آنرا باید به صاحبش بپردازد. اگر حیوان را ذبح شرعی کند، صاحب حیوان میتواند تفاوت قیمت حیوان زنده و ذبح شده را از او بگیرد و اگر از حیوان ذبح شده صرف‌نظر کند و قیمت همۀ حیوان را بخواهد بنا بر احتیاط ذبح کننده باید رضایت او را جلب کند.
مسئلۀ ۳۷۳۰ : اگر با ذبح و کشتن، حیوان از قیمت بیفتد، آنکه کشته ضامن قیمت است.
مسئلۀ ۳۷۳۱ : مطابق نظر مشهور و مدلول تعدادی از روایات اسلامی، اگر کسی سگ شکاری کسی را تلف کند، باید چهل درهم نقره سکهدار که معادل بیست و یک مثقال معمولی است به صاحب آن بدهد، برای سگ محافظ خانه یا باغ، بیست درهم نقره سکهدار و برای سگ گله نیز، بیست درهم نقره سکهدار به صاحبش بدهد و اظهر آنست که مطابق روایت ابیبصیر یک گوسفند به صاحبش بدهد و برای سگ محافظ مزرعه یک قَفیز گندم که ده من میشود به صاحبش بدهد، اظهر آنست که در همۀ این موارد اگر قیمت معمولی سگها بیش از این مقادیر باشد، همان قیمت را بدهد و اگر کمتر باشد با هم مصالحه کنند.
مسئلۀ ۳۷۳۲ : اگر کسی خمر و خوک متعلّق به کافر ذمّی را تلف کند، تلف کننده قیمت آنرا نزد آنان که حلال میدانند ضامن است.
مسئلۀ ۳۷۳۳ : اگر حیوان کسی به زراعت و مال دیگری خسارت وارد کند، مشهور گفتهاند اگر در شب باشد، صاحب حیوان ضامن خسارت است، ولی در روز ضامن نیست ولی در صورت مسامحه و کوتاهی صاحب حیوان، خسارت وارد شده به وسیلۀ حیوان را در روز هم اگر باشد، باید بپردازد.
مسئلۀ ۳۷۳۴ : اگر کسی به حیوانی که دارای منفعت است آسیبی برساند طوری که منفعت آن از بین برود، جانی، ضامن منفعت از بین رفته است مثلاً سگ آزموده را بزند و آن سگ دچار فراموشی شده و ولگرد شود، در صورت از بین رفتن منفعت به صورت موقت، ضامن منفعت و در صورت از بین رفتن دائمی ضامن قیمت اصل آنست.
مسئلۀ ۳۷۳۵ : اگر کسی فردی را با اعتقاد به اینکه او کافر و جایز القتل است بکشد و پس از کشتن معلوم شود مؤمن بوده واجب است کفّاره بدهد.