مسائل واجبات و ارکان نماز : سجود

مسئلۀ ۱۱۴۵ :    نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب یا مستحب بعد از رکوع دو سجده بجا بیاورد؛ سجده آنست که پیشانی، کف دو دست، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را روی زمین قرار دهد.
مسئلۀ ۱۱۴۶ :    در هر رکعت دو سجده با هم یک رکن به حساب می‏آیند، پس اگر نمازگزار در یک رکعت نماز واجب عمداً یا به سبب فراموشی دو سجده را ترک یا دو سجده اضافه کند، نمازش باطل است.
مسئلۀ ۱۱۴۷ :    اگر عمداً یک سجده کم و زیاد کند نماز باطل می‏شود؛ اگر سهواً یک سجده کم کند دو صورت دارد:
الف- وقتی که قبل از رسیدن به رکوع رکعت بعد یادش بیاید، واجب است برگردد و قضای آن سجده را بجای آورد و احتیاطاً برای هر ایستادن و ذکر زیادی دو سجدۀ سهو بجای آورد.
ب- بعد از رسیدن به رکوع رکعت بعد یادش بیاید که در این صورت واجب است بعد از نماز قضای آن سجده را انجام دهد و دو سجدۀ سهو نیز بجای آورد.
ولی اگر سهواً یک سجده اضافه کند چه قبل از رکوع رکعت بعد یادش بیاید یا بعد از آن، نمازش صحیح است و برای اضافه شدن یک سجده دو سجدۀ سهو بجای آورد، کیفیت و چگونگی سجدۀ سهو بعداً بیان خواهد شد.
مسئلۀ ۱۱۴۸ :    لازم نیست تمام پیشانی روی زمین قرار گیرد بلکه به اندازه‏ای که عرفاً سجده گفته شود کفایت می‏کند و بنا بر احتیاط جای سجده از یک بند انگشت کمتر نباشد و بهتر است به مقدار یک درهم باشد و اگر همین مقدار متفرِّق بود، ولی مانند دانه‏های تسبیح به هم اتصال داشت اشکالی ندارد.
مسئلۀ ۱۱۴۹ :    اگر پیشانی را عمداً یا سهواً بر زمین نگذارد، سجده نکرده است حتّی اگر جاهای دیگر به زمین برسد، ولی اگر پیشانی را به زمین بگذارد و اشتباهاً جای ‏دیگر را به زمین نرساند یا ذکر نگوید، سجده صحیح است.
مسئلۀ ۱۱۵۰ :    اگر نمازگزار به سبب بیماری و مانند آن نتواند در سجده آرام بگیرد، نمازش صحیح است، ولی باید قبل از آنکه از حالت سجده خارج شود ذکر واجب سجده را بگوید.
مسئلۀ ۱۱۵۱ :    اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمداً ذکر سجده را بگوید یا قبل از آنکه ذکر سجده تمام شود عمداً سر از سجده بردارد، در هر دو صورت نمازش باطل است.
مسئلۀ ۱۱۵۲ :    اگر قبل از آنکه پیشانی به زمین برسد اشتباهاً ذکر سجده را بگوید، چنانچه پیش از سر برداشتن از سجده بفهمد باید دوباره در حال آرام بودن ذکر سجده را بگوید و چنانچه بعد از آنکه سر از سجده برداشت بفهمد، نمازش صحیح است.
مسئلۀ ۱۱۵۳ :    اگر نمازگزار در حال سجده یکی از اعضای هفت‎گانه بدن را عمداً از زمین بردارد، نمازش باطل است، ولی موقعی که مشغول ذکر نیست، اگر غیر از پیشانی، اعضای دیگر را بردارد و دوباره بر زمین بگذارد، اگر ذکر را در حال آرامش بگوید، اشکال ندارد.
مسئلۀ ۱۱۵۴ :    اگر در سجدۀ اول مهر به پیشانی نمازگزار بچسبد و با همان حال به سجده برود، اشکال دارد؛ اگر در سجدۀ اول پیشانی با خاک آلوده شده است در صورتی‏که حایل و مانع باشد، واجب است برای سجدۀ دوم خاک را برطرف کند، اگر حایل نیز محسوب نشود، بهتر است پاک کند.
مسئلۀ ۱۱۵۵ :    اگر نمازگزار در سجده بفهمد چیزی مانند موی سر و چادر یا هر چیز دیگری میان پیشانی و مهر فاصله ‏انداخته است، برای رفع آن نمی‏تواند پیشانی را بلند کند بلکه واجب است هر طوری که امکان دارد چیزی را که فاصله ‏انداخته برطرف کند.
مسئلۀ ۱۱۵۶ :    محل پیشانی نمازگزار نباید از جای زانوها و بنا بر احتیاط از جای سرانگشتان پا بیش از حدود چهار انگشت بسته، پست‏تر یا بلندتر باشد، همچنین در زمین شیب‎داری که میزان سراشیبی آن معلوم نیست، احتیاط واجب آنست که محل پیشانی نمازگزار از جای انگشتان پا و سر زانوهای او از این مقدار پست‏تر یا بلندتر نباشد.
مسئلۀ ۱۱۵۷ :    واجب است بین آن چیزی که پیشانی بر آن قرار می‏گیرد و خود پیشانی مانعی وجود نداشته باشد چه آن چیز مُهر باشد یا هر چیزی که سجده به آن صحیح است. بنابراین اگر مهر آن‎قدر چرک باشد که در حقیقت پیشانی روی آن قرار نگیرد بلکه روی چرک و مانع قرار گیرد، سجده بر آن باطل است، ولی اگر تنها رنگ مهر تغییر کند و عرفاً مانع به حساب نیاید، سجده اشکال ندارد.
مسئلۀ ۱۱۵۸ :    محل سجده واجب است پاک باشد، ولی اگر مثلاً مهری را که پاک و خشک است روی فرش نجس بگذارد یا یک طرف مهر پاک و طرف دیگر آن نجس باشد و به طرف پاک سرایت نکند، گذاشتن پیشانی روی طرف پاک اشکال ندارد و سجده بر آن صحیح است.
مسئلۀ ۱۱۵۹ :    در سجده باید کف دستها روی زمین قرار گیرد، ولی در حال ناچاری پشت دستها هم مانعی ندارد و اگر آن هم ممکن نشد باید مچ دست را بگذارند و اگر آن هم نشد باید تا آرنجها هر جایی را که می‏توانند روی زمین بگذارند و در صورت غیرممکن بودن این حالت گذاشتن بازو کافی است.
مسئلۀ ۱۱۶۰ :    در سجده باید سر دو انگشت بزرگ هر دو پا روی زمین قرار گیرد و اگر روی دو انگشت بزرگ یا زیر آنها یا انگشتهای دیگر یا روی پا یا به علت بلند بودن ناخن، سر شست بر زمین نرسد، نماز باطل است و کسی که به علت ندانستن مسئله نمازهای خود را این‎گونه خوانده است، چنانچه در یادگیری کوتاهی کرده باشد، به احتیاط واجب باید اعاده کند.
مسئلۀ ۱۱۶۱ :    اگر به‌طور غیر معمول سجده شود، مثلاً سینه و شکم به زمین بچسبند یا پاها را دراز کند و هفت عضو سجده به زمین برسد، چنانچه عنوان سجده صدق کند اظهر آنست که نماز صحیح است هر چند بهتر است اعاده شود، ولی اگر طوری غیر متعارف باشد که سجده به آن صدق نکند، باید نمازها را اعاده کند.
مسئلۀ ۱۱۶۲ :    چنانچه در پیشانی زخم یا مانند آن باشد، اگر ممکن است باید با قسمت سالم پیشانی سجده کند و اگر زخم تمام پیشانی را فرا گرفته باشد به‌طوری‎که هیچ جای آن‎را نتواند روی زمین بگذارد، باید با یکی از دو طرف پیشانی سجده کند و بنا بر احتیاط واجب ابرو را هم روی زمین بگذارد هر چند به تکرار نماز باشد و بنا بر احتیاط طرف راست را بر طرف چپ مقدّم بدارد و اگر ممکن نیست با چانه و بینی وگرنه با هر جایی از صورت که ممکن است سجده کند و اگر با هیچ جایی از صورت نیز ممکن نیست، با جلوی سر سجده کند.
مسئلۀ ۱۱۶۳ :    کسی که نمی‏تواند پیشانی را روی زمین بگذارد واجب است آن مقدار که می‏تواند خم شود و مهر یا هر چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است را بر جای ‏بلندی قرار دهد و پیشانی را روی آن بگذارد به‌طوری‎که عرفاً بگویند سجده کرده است، ولی باید کف دستها، زانوها و انگشتان پا را به‌طور معمول بر زمین بگذارد؛ اگر نمی‏تواند خم شود باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره کند و اگر نتواند با چشمها اشاره کند و در هر دو صورت احتیاط واجب آنست که اگر می‏تواند به قدری مهر را بلند کند که پیشانی را بر آن بگذارد و تا ممکن است کف دستها و زانوها و انگشتان پا را بر زمین بگذارد و اگر با سر یا چشمها نمی‏تواند اشاره کند، باید در قلب خود نیت سجده کند و بنا بر احتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره کند.
مسئلۀ ۱۱۶۴ :    کسی که نمی‏تواند بنشیند باید ایستاده نیت سجده کند و چنانچه می‏تواند برای سجده با سر و اگر نمی‏تواند با چشمها اشاره کند و اگر این را هم نمی‏تواند در قلب نیت سجده کند و بنا بر احتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره کند.
مسئلۀ ۱۱۶۵ :    اگر پیشانی بدون اختیار از جای سجده بلند شود اگر ممکن است نباید دوباره به جای سجده برساند، چه ذکر سجده را گفته باشد چه نگفته باشد و اگر نتواند سر را نگاه دارد و بی‎اختیار دوباره به جای سجده برسد روی هم یک سجده حساب می‏شود و اگر ذکر نگفته باشد باید به قصد قربت مطلقه یعنی به قصد تقرب به خداوند و بدون نیت وجوب و استحباب بگوید.
مسئلۀ ۱۱۶۶ :    جاهایی که لازم است تقیه کند می‏تواند بر فرش و مانند آن سجده کند و لازم نیست برای خواندن نماز جای دیگری برود و اگر بتواند بر چیزی سجده کند که سجده بر آن صحیح است مانند حصیر، سنگ، فرش، خاک و مانند اینها در صورتی که به زحمت نیفتد و موجب وهن مذهب نیز نشود، نباید بر چیزی سجده کند که در فقه امامیه گفته شده که سجده بر آنها صحیح نیست.
مسئلۀ ۱۱۶۷ :    محل سجده باید آرام و مستقر باشد، بنابراین سجده کردن بر چیزی که بدن روی آن آرام نمی‏گیرد باطل است، ولی اگر روی تشک یا چیز دیگری که بعد از سرگذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می‏گیرد سجده کند اشکال ندارد.
مسئلۀ ۱۱۶۸ :    در هر رکعت از نماز که تشهّد ندارد بهتر است بعد از سجدۀ دوم قدری بی‎حرکت بنشیند و سپس برخیزد.
مسئلۀ ۱۱۶۹ :    سجده کردن به غیر خداوند متعال حرام است و اینکه بعضی افراد در مقابل قبور ائمّۀ معصومین پیشانی بر زمین می‏گذارند فقط در صورتی‏اشکال ندارد که برای خدا و شکر او باشد.