شرایط مستحقّان زکات‏

مسئلۀ ۲۲۶۱ :    کسانی که خودشان می‏خواهند زکات بدهند، واجب است به کسانی بدهند که شیعه دوازده امامی هستند، مگر اینکه از بابت تألیف قلوب یا به عنوان فی‏سبیل‌اللّه بخواهند به کسی یا کسانی زکات بدهند، در این صورت رعایت شرط فوق لازم نیست، ولی اگر زکات را به حاکم شرع جامع شرایط برساند در این صورت او هر طور صلاح بداند، می‏تواند برای مصلحت اسلام و مسلمین استفاده کند و رعایت این شرط لازم نیست.
مسئلۀ ۲۲۶۲ :    اگر کسی به شیعه دوازده امامی بودن فردی یقین کند و زکات را به او بدهد و بعداً معلوم شود این گونه نبوده کفایت نمی‏کند و واجب است دوباره زکات بدهد و حتّی اگر از راه حجّت شرعی مثل شهادت دو مرد عادل شیعه یا مستحق بودن کسی ثابت شود و بعد معلوم شود که این گونه نبوده، بنا بر احتیاط واجب بلکه بنا بر اقوی، دوباره باید زکات بدهد.
مسئلۀ ۲۲۶۳ :    اگر طفل شیعه یا دیوانه‏ای که در خانواده مسلمین زندگی می‏کند فقیر باشد، جایز است زکات مورد نیاز آنان در اختیار پدر، جدّ پدری یا قیّمی که از طرف آنان یا از طرف حاکم شرع جامع شرایط برای رسیدگی به امور آنان معین شده، گذاشته شود تا از طریق آنان برای رفع نیاز طفل شیعه یا دیوانه، مصرف گردد و زکات دهنده هم می‏تواند از طریق ولیّ قهری (پدر و جدّ پدری) به آنان تملیک کند و هم می‏تواند خودش مستقیماً و بالمباشره در رفع احتیاج ایشان مصرف کند و در صورتی که ولیّ قهری نداشته باشند یا به آنان دسترسی نباشد، به وسیلۀ فردی امین، زکات را به مصرف آنها برساند و بهتر است این دو صورت اخیر را با اجازۀ حاکم شرع انجام دهد و اگر به آنان به عنوان فقیر و مسکین داده شود در این صورت چه به ولیّ قهری بپردازد و چه به وسیلۀ فردی امین به مصرف آنان برساند لازم است موقع پرداخت به عنوان اینکه این مال ملک مستحق است بپردازد و ولی و امین هم باید با همین عنوان زکات را دریافت کنند و به مصرف مقرّر برسانند، ولی اگر به عنوان فی‌سبیل‌اللّه داده شود در این صورت موقعی که خودش به مصرف می‏رساند، هنگام پرداخت نیت زکات کند و اگر به وسیلۀ فرد امین به مصرف آنان می‏رساند، موقع پرداخت به آن فرد نیت زکات کند، ولو اینکه نیت تملیک نکند، گرچه در هر صورت اگر دادن آن به خاطر انجام فریضه و داعی زکات باشد، کافی است.
مسئلۀ ۲۲۶۴ :    به فقیر اگرچه از راه تکدّی بتواند مخارج زندگی خود را تأمین کند، مشروط بر آنکه زکات را در راه معصیت مصرف نکند، می‏توان زکات داد.
مسئلۀ ۲۲۶۵ :    به فقیری که زکات را در معصیت مصرف می‏کند نمی‏توان زکات داد و بلکه به کسی که آشکارا گناه می‏کند و زکات دادن، موجب خودداری او از گناه نمی‏شود، بنا بر احتیاط واجب نمی‏شود زکات داد، به خصوص به کسی که شرب خمر می‏کند، حتّی اگر پنهانی هم انجام دهد، نباید زکات داد مگر آنکه زکات دادن به او باعث خودداری او از گناه شود.
مسئلۀ ۲۲۶۶ :    به کسی که بدهکار باشد و بدهی خود را در معصیت مصرف نکرده باشد و یا اینکه توبه کرده باشد، مطابق مسئلۀ ۲۲۵۸ می‏توان زکات داد، اگرچه مخارج او بر زکات دهنده واجب باشد، ولی احتیاط مستحب مؤکد آنست که اگر زن و کسانی که مخارجشان بر زکات دهنده واجب است، بدهی را برای مخارج خود گرفته باشند، از زکات واجب برای ادای بدهی ایشان پرداخت نشود.
مسئلۀ ۲۲۶۷ :    انسان نمی‏تواند مخارج کسانی را که واجب‌النّفقه او هستند مانند پدر، مادر، اولاد و همسر دائمی از زکات بدهد، ولی اگر خود او قادر بر تأمین مخارج آنان نباشد یا از دادن آن امتناع ورزد، دیگران می‏توانند به آنان زکات بدهند و در صورتی که زن بتواند شوهرش را بر دادن نفقه ملزم کند، زکات دادن به او صحیح نیست.
مسئلۀ ۲۲۶۸ :    زنی که با عقد موقت به همسری کسی درآمده، اگر فقیر باشد، همسرش و دیگران می‏توانند برای مخارج وی از زکات استفاده کنند، ولی اگر در ضمن عقد شرط بسته باشد که شوهر مخارجش را بپردازد و یا از طریق دیگری دادن مخارج زن موقّت بر شوهر واجب باشد، در صورتی که شوهر مخارجش را تأمین کند یا او بتواند مرد را ملزم به پرداخت مخارج کند، نمی‏شود به او زکات داد.
مسئلۀ ۲۲۶۹ :    اگر زکات بر زنی واجب شده باشد، می‏تواند به شوهر فقیرش زکات بدهد، ولو اینکه اگر شوهر آن‎را بگیرد در مصارف روزانه هزینه می‏کند.
مسئلۀ ۲۲۷۰ :    اگر پدر زکاتش را به پسرش بدهد که مخارج زن، خدمتکار و کلفت خود را بدهد، اشکال ندارد.
مسئلۀ ۲۲۷۱ :    پدر می‏تواند به پسر زکات بدهد تا برای خود زن بگیرد و پسر نیز می‏تواند به پدرش زکات بدهد تا او برای خود زن بگیرد، گرچه احتیاط آنست که از مال خودشان بدهند.
مسئلۀ ۲۲۷۲ :    اگر پسر انسان احتیاج به کتب علمی و نافع داشته باشد، پدر می‏تواند برای تهیه و خرید کتاب از زکات به او بدهد.
مسئلۀ ۲۲۷۳ :    سید از سید می‏تواند زکات بگیرد، ولی نمی‏تواند از غیر سید زکات واجب مالی و زکات فطره بگیرد، مگر آنکه خمس و وجوه دیگر که در اختیار ایشان گذاشته می‏شود کفاف زندگیشان را ندهد، در این صورت در حدّ ضرورت می‏تواند از غیر سید زکات بگیرد.
مسئلۀ ۲۲۷۴ :    زکاتهای مستحبّی را می‏توان به سید داد، ولی بهتر است سید از گرفتن زکات مستحبّی خودداری کند، مگر آنکه ناچار باشد.
مسئلۀ ۲۲۷۵ :    به کسی که سیادت او مشخّص نیست، می‏توان زکات داد.
مسئلۀ ۲۲۷۶ :    ملاک و معیار سیادت- سید بودن- نسبت داشتن با جناب هاشم، جد بزرگوار پیامبر گرامی اسلام‏ از طرف پدر است، بنابراین کسانی که از طرف مادر سید هستند، می‏توانند از غیر سید زکات بگیرند.
مسئلۀ ۲۲۷۷ :    سیادت افراد به دو صورت ثابت می‏شود:
۱- شهادت دو مرد عادل.
۲- همه فردی را سید بدانند طوری که موجب علم عادّی و اطمینان گردد.
با صرف ادّعا، سید بودن کسی ثابت نمی‏شود، اگرچه به مجرّد ادّعا، دادن زکات به او حرام می‏شود.
مسئلۀ ۲۲۷۸ :    همان طور که در دادن زکاتهای واجبه، شرط است که فقیر آن‎را در معصیت صرف نکند، در دادن زکاتهای مستحبّی هم رعایت این شرط لازم است، ولی اگر در راه معصیت الهی مصرف کرده فوراً توبه کند.