راه ثابت شدن اوّل و آخر هر ماه‏

مسئلۀ ۱۸۸۵ :    اول و آخر ماه با یکی از پنج طریق زیر ثابت می‏شود:
۱- خود انسان ماه را ببیند، اگرچه با چشم مسلح باشد.
۲- دو مرد عادل خبر دهند که در شب ماه را دیده‌اند، به شرط آنکه خبر و شهادت هر یک دربارۀ صفات ماه خلاف دیگری یا خلاف واقع نباشد، امّا اگر فقط در تشخیص بعضی خصوصیات اختلاف داشه باشند، با گفته آنان ماه ثابت می‏شود.
۳- عدّه‏ای که از گفته ایشان اطمینان پیدا می‏شود، بگویند ماه را دیده‏ایم همچنین است هر چیزی که به واسطۀ آن اطمینان پیدا می‏شود.
۴- سی روز از آغاز ماه شعبان بگذرد که به سبب آن اول ماه رمضان ثابت می‏شود و سی روز از اول ماه رمضان بگذرد که به سبب آن اول ماه شوال، عید فطر، ثابت می‏شود.
۵- حاکم شرع جامع شرایط حکم کند که اوّل ماه است.
مسئلۀ ۱۸۸۶ :    اگر حاکم شرع جامع شرایط حکم کند که اوّل ماه است، کسی که از او تقلید نمی‏کند نیز باید به حکم او عمل کند، ولی کسی که می‏داند حاکم شرع اشتباه کرده است یا او را جامع شرایط نمی‏داند، نمی‏تواند به حکم او عمل کند.
مسئلۀ ۱۸۸۷ :    با اخبار و پیشگویی منجّمین و امثال آن، اوّل ماه ثابت نمی‏شود، مگر آنکه از گفته ایشان یقین و اطمینان حاصل شود، در این صورت لازم است مطابق اطمینان به دست آمده عمل کند.
مسئلۀ ۱۸۸۸ :    بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن دلیل بر اینکه شب قبل اوّل ماه بوده، نیست.
مسئلۀ ۱۸۸۹ :    اگر مطابق راههایی که گفته شد اوّل ماه رمضان بر کسی ثابت نشود و روزه نگیرد، در صورتی که دو مرد عادل خبر دهند یا از راه دیگری معلوم شود شب قبل ماه دیده شده است، واجب است قضای آن‎را بگیرد و اگر همان روز ثابت شود که شب قبل ماه دیده شده است، اگر قبل از زوال باشد و کارهایی که روزه را باطل می‏کند انجام نداده باشد، واجب است نیت روزه کند و روزه بگیرد و اگر کارهایی که روزه را باطل می‏کند انجام داده باشد و یا بعدازظهر آن روز معلوم شود، واجب است هم بقیۀ آن روز از کارهایی که روزه را باطل می‏کند پرهیز کند و هم قضای آن‎را بجای آورد.
مسئلۀ ۱۸۹۰ :    روزی را که نمی‏داند آخر ماه رمضان است یا اول ماه شوال، واجب است به نیت رمضان روزه بگیرد و اگر قبل از ظهر معلوم شود یا دو مرد عادل شهادت دهند اول شوّال است، واجب است افطار کند.
مسئلۀ ۱۸۹۱ :    شهادت و گواهی دو مرد عادل باید به سبب رؤیت باشد، بنابراین اگر به خاطر حدس یا قواعد علمی گواهی دهند، به عنوان شهادت دو مرد عادل اعتبار ندارد.
مسئلۀ ۱۸۹۲ :    اوّل و آخر هر ماه از راه تلگراف و مانند آن ثابت نمی‏شود، مگر اینکه انسان علم پیدا کند که تلگراف به سبب شهادت و گواهی دو مرد عادل یا راه‎های دیگری که شرعاً اعتبار دارد، بوده است که در این صورت معتبر خواهد بود.
مسئلۀ ۱۸۹۳ :    اگر در شهری اوّل ماه ثابت شود، برای مردم جاها و شهرهای دیگر هم اوّل ماه است، مگر آنکه تفاوت افق آن‎قدر زیاد و خارج از حدّ متعارف باشد که مثلاً در یکی روز و در دیگری شب باشد. در این صورت میزان در وحدت افق، اشتراک آنها در شب است، ولو اینکه در یکی اول شب و در دیگری آخر شب باشد؛ چون اختلاف و زیاده و نقیصه در تمامی ماههای قمری از جمله رمضان به اندازۀ یک روز امری معقول و متعارف و حتی منصوص است.
مسئلۀ ۱۸۹۴ :    اسیر و زندانی در مواردی که نمی‏تواند علم پیدا کند که ماه رمضان است یا نه، واجب است مطابق گمانش عمل کند و اگر ظنّ و گمان هم ممکن نباشد هر ماهی را که روزه بگیرد صحیح است و واجب است بعد از گذشت یازده ماه که روزه گرفته است، دوباره یک ماه دیگر روزه بگیرد و اگر گمان پیدا کرد که ماه رمضان است، واجب است مطابق ظنّ و گمان خود عمل کند، شایان ذکر است امروزه با توجّه به رشد ارتباطات و رسانه‏ها و به ویژه ارتباط جهانی و دستگاه عظیم اطلاع رسانی ‏اینترنت، فرض چنین وضعیتی تقریباً غیرممکن است.