معاملات حرام‏ : خرید و فروش چیزهایی که آمیخته به رباست

مسئلۀ ۲۳۵۱ :    معامله ربوی آنست که انسان کالایی را در برابر مقدار اضافی و زاید از همان کالا یا همان کالا را در برابر مقدار مساوی از همان کالا با مقداری پول اضافه یا همان کالا را با مقدار مساوی از همان کالا و انجام کار اضافی یا همان کالا در برابر همان مقدار کالا، ولی با قرار مدّت برای یک طرف بفروشد، مثلاً یک خروار گندم را در برابر یک خروار گندم و پنج من دیگر از همان گندم، یا یک خروار گندم در برابر یک خروار و هزار تومان پول اضافی، یا یک خروار گندم در برابر یک خروار گندم و کاری برای فروشنده یا یک خروار گندم نقد را در برابر خروار گندمی که بعد از مدّتی تحویل داده خواهد شد، بفروشد، همۀ اینها رباست و این نوع معاملات ربوی هستند که هم حرام‏ هستند و هم باطل. مطابق روایات اسلامی گناه یک درهم ربا، بزرگ‏تر و سخت‏تر از گناه هفتاد مرتبه زنا با محارم است.
مسئلۀ ۲۳۵۲ :    اگر یکی از دو کالای هم جنس، معیوب و دیگری سالم یا یکی خوب و دیگری بد باشد یا اینکه آن دو جنس با هم اختلاف قیمت داشته باشند و در مقام معامله، بیشتر از مقداری که تحویل داده می‏شود، تحویل گرفته شود، باز هم رباست، هم حرام و هم معامله باطل است.
مسئلۀ ۲۳۵۳ :    در مواردی که دو جنسی که با هم اختلاف قیمت دارند، یا با عیب و بی‎عیب هستند یا اینکه خوب و بد دارند را می‏خواهند معامله کنند و اضافه هم بگیرند و بخواهند که ربا هم نشود، می‏توانند چیزی را ضمیمه کنند به شکلی که از معاملۀ مثل به مثل همراه با زیاده خارج شود. مثلاً یک خروار گندم خوب را که ارزشی دو برابر گندم دیگری با کیفیت پایین‏تر دارد، باید به دو خروار گندم با کیفیت پایین‏تر همراه مثلاً یک جفت کفش یا یک توپ پارچه بفروشند. اما بهتر آنست که گندم خوب را به پول بفروشند و بعد با آن پول دو خروار گندم ارزان‏تر بخرند و اساساً افزودن ضمیمه، برای جلوگیری از وقوع ربای معاملی و معاوضی است.
مسئلۀ ۲۳۵۴ :    اساساً ربای بیع مثل‎به‎مثل همراه با زیاده، در کالاهایی صورت می‏گیرد که یا مَکیل است یعنی با پیمانه فروخته می‏شود یا موزون، یعنی آن‎را با توزین معامله می‏کنند، پس اگر پارچه‏ای که با متر فروخته می‏شود یا گردو و تخم‎مرغ که با شماره فروخته می‏شود را معامله کنند و زیاده بگیرند مثلاً ده عدد گردو داده و یازده گردو بگیرند اشکال ندارد. اگر در بعضی از شهرها با شمارش و بعضی دیگر با پیمانه و وزن بفروشند، ملاک همان شهری است که معامله در آن واقع می‏شود و اگر در اکثر شهرها با پیمانه و وزن بفروشند، احتیاط واجب آنست که در هیچ شهری زیاده نگیرند.
مسئلۀ ۲۳۵۵ :    اگر چیزی که فروخته می‏شود و مابه‎ازای آن از یک جنس نباشند، زیاده گرفتن مانعی ندارد، بنابراین اگر مثلاً سه کیلو برنج داده و پنج کیلو گندم بگیرد، مانعی ندارد؛ ولی اگر جنسی که می‏فروشد و مابه‎ازای آن از یک اصل به دست آمده باشد مانند ماست و شیر یا میوه رسیده و کال، در این صورت اگر مثلاً پنج کیلو شیر بدهد و هفت کیلو ماست بگیرد ربا بوده و معامله حرام و باطل است. میوه رسیده و نرسیده هم همین طور، مگر اینکه از راه ضم ضمیمه مسئلۀ ربای معاوضی را حل کند که قبلاً توضیح داده شد.
مسئلۀ ۲۳۵۶ :    در ربای معاوضی جو و گندم یک جنس حساب می‏شوند، بنابراین اگر سه کیلو گندم را در برابر چهار کیلو جو مثلاً معاوضه کند، ربا و حرام است، مثلاً اگر الان ده کیلو جو بخرد و سر خرمن ده کیلو گندم تحویل دهد مثل آنست که زیادی گرفته، ربا و حرام است.
مسئلۀ ۲۳۵۷ :    اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست یا در پناه اسلام است، ولی در شریعت او ربا حلال است، ربا بگیرد، اشکال ندارد.
مسئلۀ ۲۳۵۸ :    میان پدر و فرزند و نیز زن و شوهر ربا وجود ندارد.
مسئلۀ ۲۳۵۹ :    خرید و فروش پولهای ناهمجنس مانند معامله ریال در برابر دلار و پوند و مانند آن، از قبیل معامله مثل به مثل همراه با زیاده نیست و معامله ریال به ریال در صورتی که برای فرار از ربای قرضی نباشد، ایراد ندارد.