حقوق پدر، مادر، همسر، فرزند و احکام آنها : حقّ حضانت، حمایت و نگهداری از کودک

مسئلۀ ۳۲۵۲ :    حضانت و حمایت از بچّه و کودک و حفظ و پرورش او، در پسر تا دو سال و در دختر تا هفت سال، حقّ مادر است، مشروط بر آنکه مسلمان باشد و در صورت مسلمان بودن، عاقل و آزاد بوده و با دیگری ازدواج نکرده باشد و در صورت ازدواج، پدر مقدّم است کما اینکه در پسر پس از دو سال و در دختر پس از هفت سال، پدر مقدّم است، مگر آنکه مرده باشد در این صورت مادر تقدّم دارد اگرچه ازدواج کرده باشد و اگر مادر در زمان حضانت از دنیا برود، پدر بچّه بر دیگران مقدّم و برای نگهداری مناسب‏تر است. رعایت این ترتیب مطابق احتیاط است.
مسئلۀ ۳۲۵۳ :    اگر پدر و مادر هر دو از دنیا بروند، حقّ حضانت به جدّ پدری می‏رسد و اگر نباشد، وصی پدر و سپس وصی جدّ پدری، عهده‎دار تربیت و نگهداری کودک می‏شوند و اگر هیچ کدام از آنها نباشند، خویشاوندان کودک، مطابق مراتب ارث، هر کدام نزدیک‏تر باشد سزاوارتر است و در صورت تعدّد و تساوی فامیل و عدم توافق، بین آنها قرعه‎کشی می‏شود؛ ولی اگر هم وصی پدر و جدّ پدری وجود داشته باشند و هم خویشان و فامیل، احوط آنست که با یکدیگر مصالحه کنند و در حضانت کودک با تراضی دو طرف اقدام کنند و از حاکم شرع جامع شرایط نیز اجازه بگیرند.
مسئلۀ ۳۲۵۴ :    اگر مادر به هر دلیلی ازدواج کرده باشد، حقّ حضانت او با وجود پدر از بین می‏رود، ولی اگر بعداً با طلاق از شوهر دوّم جدا شد، ظاهر آنست که حقّ حضانت کودک دوباره به او باز می‏گردد، البتّه احتیاط آنست که در این صورت مادر و پدر مصالحه کنند.
مسئلۀ ۳۲۵۵ :    حقّ حضانت مادر با طلاق یا- خدای ناکرده- زنا، ساقط نمی‏شود.
مسئلۀ ۳۲۵۶ :    پدر و مادر حق دارند از حقّ حضانت صرف نظر کنند، ولی نمی‏توانند نسبت به نگهداری و تربیت فرزند کوتاهی کنند و در صورت کوتاهی حاکم شرع جامع شرایط آنها را ملزم به تأمین حقوق فرزندشان خواهد کرد.
مسئلۀ ۳۲۵۷ :    در حضانت و اعمال آن مباشرت پدر و مادر شرط نیست، بنابراین پدر و مادر می‏توانند وکیل و نایب بگیرند تا از طریق او حضانت کنند و اگر جاهایی ‏مانند کودکستان وجود داشته باشد که محیطی مناسب و مطمئن برای بچّه باشد، وقتی که بچّه در آنجا قرار داده شد مباشرت در حضانت واجب نیست.
مسئلۀ ۳۲۵۸ :    اگر حضانت نیاز به هزینه و صرف مال داشته باشد، بر مادر هزینه کردن واجب نیست آنچه بر مادر واجب است خود حضانت است نه هزینه کردن مال، اگر خود بچّه مالی داشته از آنجا هزینه خواهد شد وگرنه به عهدۀ پدر است.
مسئلۀ ۳۲۵۹ :    اگر مادر از حقّ حضانت خود صرف نظر کند و طوری باشد که حقّ کودک از بین نمی‏رود، پدر نمی‏تواند او را به حضانت مجبور کند.
مسئلۀ ۳۲۶۰ :    مدّتی که مادر عهده‎دار حضانت است و فرزندش را نگهداری می‏کند، حق دارد اجرت بگیرد. در صورتی که کودک مالی داشته باشد، اجرت مادر از مال کودک برداشته می‏شود و اگر کودک مالی نداشته باشد اجرت مادر بر عهدۀ پدر است و در هر صورت نفقه کودک از مال خود او یا پدرش است.
مسئلۀ ۳۲۶۱ :    اگر پدر یا مادر، برای نگهداری فرزندشان صالح نباشند و موجب فساد اخلاق و سوء تربیت دینی و فکری فرزندشان شوند، حقّ حضانت آنها ساقط می‏شود و به ترتیبی که در مسئلۀ ۳۲۵۳ گفته شد منتقل می‏شود.
مسئلۀ ۳۲۶۲ :    پس از آنکه کودک به حد بلوغ رسید و از رشد کافی فکری و جسمی برخوردار شد، چه دختر باشد چه پسر، حقّ حضانت پایان می‏پذیرد و هیچ کس حتّی پدر و مادر حقّ حضانت بر او را ندارند.
مسئلۀ ۳۲۶۳ :    اگر پدر و مادر با همدیگر اختلاف داشته باشند و پدر مدّعی باشد که مادر صلاحیت حقّ حضانت را ندارد و مادر منکر باشد، اگر پدر دلیل معتبر بر صحّت ادّعایش نداشته باشد قول مادر با قسمش مقدّم است.
مسئلۀ ۳۲۶۴ :    پیروی و اطاعت از اوامر و دستورات پدر و مادر، در غیر انجام کارهای حرام و ترک واجبات عینی،  لازم و واجب است و مخالفت با ایشان اگر موجب اذیت و بی‏احترامی شود، حرام است.